< 13 Poglavlje
Sadržaj
15. Poglavlje >
C R K V A
Raul Dederen
U v o d
U istoriji hrišćanske misli dugo vremena
se zapažao slab interes prema doktrini o Crkvi. Ona nije privlačila onoliko
pažnje kao hristologija ili doktrina o Trojstvu u četvrtom i petom stoleću,
Hristova pomiriteljska smrt u Srednjem veku, ili pitanje spasenja u šesnaestom
stoleću. Međutim, u sprezi s ostalim činiocima, ekumenski pokret u dvadesetom
veku, sa svojom vizijom jedne Hristove Crkve, doprineo je da ta doktrina dospe u
samo središte teološkog interesovanja.
1. Prikupljanje
i obučavanje učenika
II.Priroda
i područje delovanja Crkve
1. Carstvo
kao Božja vladavina
E. Crkva,
vidljiva i nevidljiva
C.Staranje
o siromašnima i napaćenima
C.Upravljanje
Crkvom i Novi zavet
XI.
Trezven pogled u budućnost
A.Življenje
u pluralističkom svetu
B.Crkva,
borbena i pobedonosna
3. Kiprijanska
doktrina o Crkvi
4. Avgustin
i donatističko gledanje
1. Na
Zapadu: monarhički episkopat
3. Na
Istoku: kolegijalni episkopat
D. Osamnaesto
i devetnaesto stoleće
3.
Postmodernistička orijentacija
B.Hristos
i Crkva: uska povezanost
D.Božje
određeno sredstvo za spasavanje grešnika
E. Evanđeoski
red u ranoj Crkvi
F. Neki
oblici organizacije ocenjeni kao neophodni
G.Potreba
za jedinstvenim delovanjem
H.Pouke
na temelju jerusalimskog sabora
J. Božja
Crkva poslednjeg vremena
Od prve do
poslednje stranice Biblija je zaokupljena Božjom namerom da podigne sebi narod
koji će se povezati s Njime verom i
poslušnošću i koji će postati izvor blagoslova svim narodima. Pozivanje Avrama,
Isaka i Jakova trebalo je da doprinese ostvarenju ove namere (1. Mojsijeva
17,1-8; 12,1-3; 15,1-6). To se odnosi i na pozivanje Izrailja. Kada se Izrailj
kao narod pokazao nespreman da obavi tu visoku dužnost, Bog se posvetio
podizanju Ostatka (Isaija 37,31; Mihej 2,12; 5,7.8; Sofonija 3,13), preko kojega
će se ostvariti Njegova namera da spase ljudski rod. Novozavetni spisi se na
mnogo mesta bave božanskom željom da od Izrailja načini sebi narod, ali i
naglašavaju da je ona našla svoje ispunjenje u novoosnovanoj hrišćanskoj
Crkvi.
Smatra se
da je rana hrišćanska zajednica, poznata kao Crkva, nastala posle dana
Pedesetnice, posle Hristove smrti i Njegovog vaskrsenja. Njeno rastenje i
organizovanje je predstavljalo dug i polagan proces. U kojoj meri se njeno
osnivanje i karakteristike mogu povezati sa učenjem i službom samoga Isusa
Hrista? Da li je Crkva skup koji je
Gospod utemeljio u okviru svoga rada u korist ljudskog roda ili je to samo
ljudska ustanova koja je nastala posle Njegovog vaskrsenja kao zajednica onih
koji ispovedaju veru u Hrista? Da li je misao o osnivanju hrišćanske Crkve Isusova ideja ili je ona rezultat
kasnijeg razvoja? To je pitanje o kojemu ćemo prvo raspravljati!
Površan
pregled Evanđelja mogao bi navesti na pomisao da Isus nije bio zainteresovan za
uspostavljanje Crkve. Samo dva puta se pojam eklezija- crkva našao na Njegovim
usnama, oba puta u istom Evanđelju (Matej 16,18.19; 18,17). Neki čak smatraju da
je i ove izjave kasnije dodala rana Crkva da bi objasnila misiju svoga Gospoda.
Nepojavljivanje pojma Crkve u
tekstovima Evanđelja predstavlja
problem koji bi se svakako morao
razmotriti, ali bi samo očigledno zanemarivanje osnovnih dokaza moglo prikriti
činjenicu da je Isus nameravao da utemelji vidljivu zajednicu svojih sledbenika.
Što se više proučavaju sinoptički dokazi, to jasnija postaje činjenica da je
Isus želeo da uspostavi nešto mnogo više od još jedne nove teološke škole. On je
došao da uspostavi zajednicu ljudi i žena pod božanskim vodstvom, religijsku
zajednicu kojoj će On sam biti vođa.
1. Okupljanje i obučavanje učenika
Od samog
početka Isus je počeo da okuplja učenike oko sebe. Ponekad je tih učenika bilo
mnogo (Luka 6,17.19; Jovan 6,60), ali nikada to nije bila neka neorganizovana
masa sledbenika. Iz njihovih redova, objašnjava Luka, Isus je izabrao
Dvanaestoricu, "koje i apostolima nazva" (Luka 6,12.13) i koje je odvojio "da
budu s Njime i da ih pošilje da propovedaju" (Marko 3,14). Naredni događaji
pokazuju da su Dvanaestorica bili deo sistema obučavanja kojemu je Isus posvećivao sve više i
više vremena.
Kao
najavljeni Mesija Isus je oko sebe okupljao zajednicu Ostatka. Iako je oklevao
da sebe javno objavljuje kao Mesiju, jer je odbacivao ideju o svom političkom i
nacionalističkom mesijanstvu, nije se ustručavao da pred nekima prihvati tu
titulu (Matej 16,16.17; Marko 14,61.62; 15,2; Jovan 4,25.26). Ideja o Mesiji bez
sledbenika bila je neprihvatljiva jevrejskom umu. Shvatanja o učenicima, o
Ostatku, o mesijanstvu, svakako da su predstavljala temelj za osnivanje nove
zajednice, Božjeg naroda, koji predstavlja Mesijino punopravno
vlasništvo.
Osim toga,
Hristos je svojim sledbenicima ostavio nezaboravna učenja o načinu života kojim
treba da žive, i objavio ih, na primer, u Besedi na Gori blagoslova (Matej 5-7),
čiji etički zahtevi pretpostavljaju postojanje zajednice - Crkve. Oni koji se
povezuju sa Hristom morali su da budu spremni da prinesu istu žrtvu koju je
prineo njihov Učitelj, da nose svoj krst (Matej 16,24), da razviju potpuno novi
sistem vrednosti po kojemu će zadobivanje sveta izgubiti svaku važnost, jer će
biti spremni da za svoga Gospoda polože i sam život (Marko
8,34-36).
Evanđelja
nam otkrivaju da je Isus one koje je pozvao k sebi slao da obave evanđeosku
misiju. Bila je to zajednica Njegovih sledbenika s posebnom misijom. Da su prvo
Dvanaestorica (Marko 3,13-15), a kasnije Sedamdesetorica (Luka 10,1.7-20) bili
poslani da propovedaju evanđelje nije bilo slučajno; bio je to deo namere samoga
Gospoda. Oni su i bili i pozvani s tim ciljem (Marko 6,7-13; Luka 10,1.17-20). I
trebalo je da se oni, sa istim ciljem pred očima, mole Gospodaru od žetve da
izvede poslenike svoje na žetvu svoju (Luka 10,2). Hristova služba je imala kao
cilj formiranje zajednice Njegovih sledbenika – Crkve.
Izostavljanje reči
Crkva iz Evanđelja, osim u Evanđelju po Mateju 16,18. i 18,17, u izvesnoj meri
je objašnjeno pojavljivanjem nekih drugih termina kojima se opisuje novi Božji
narod. Ta namera je jasno pokazana Isusovim učenjem o Njegovom "stadu" i o "pravom Čokotu". Slika o Pastiru i
stadu se ističe i u Starom i u Novom zavetu (Psalam 23; 80,1; Luka 12,32; Jovan
10,21; 21,15; Matej 26,31). Istina je da se pojmovi stada i Crkve razlikuju u
biblijskoj istoriji i upotrebi, ali oba pojma ipak opisuju isti Božji narod.
Kada je pozvao sve one koji će primiti život od Njega da pođu za Njime (Matej
4,19; 8,22; Marko 2,14; 8,34; Luka 5,27; 18,22; Jovan 1,43; 21,22), pozvao ih
je, ne samo da dođu k Njemu, već i da uspostave s Njime vezu koja će biti čvršća
od porodične. Ta nova porodica nije bila uspostavljena na temelju krvnog
srodstva, po telu, već po tome što će njeni pripadnici ispunjavati Božju volju
(Marko 3,33-35).
U toku
svoje zemaljske službe Isus je oko sebe okupio svoje sledbenike, svoju zajednicu
učenika. Dokazi da se zaista radilo o zajednici učenika ne pružaju opravdan
povod za sumnju da je Isus stvarno govorio o Crkvi, kao što je zapisano u
Evanđelju po Mateju 15. i 18. Autentičnost tih izjava, osobito prve - "I na
ovome kamenu sazidaću Crkvu svoju" - bila je osporavana mnogo puta, ali samo na
temelju nedovoljne tekstualne potvrde. Sumnja se oslanja na prilično samovoljno
formulisane pretpostavke koje se odnose na kompoziciju tog Evanđelja. Nema
nikakvih ubedljivih dokaza da Isusove izjave nisu autentične, iako su se mogle
odnositi i na nešto labaviju organizacionu strukturu od one koju su kasnije prihvatili prvi
hrišćani.
Petru, na
temelju njegove priznanja vere da je Isus zaista "Hristos, Sin živoga Boga"
(Matej 16,16), Isus je rekao: "Ti si Petar, i na ovome kamenu sazidaću Crkvu
svoju i ni sile smrti (na grčkom: "vrata pakla") neće je nadvladati" (Matej
16,18). U originalnom tekstu se posebno ističe lična nota, Hristovo svojatanje
Crkve – "I na ovome kamenu sazidaću
s v o j u Crkvu." Isus je,
dakle, odlučio da obrazuje trajnu zajednicu svojih sledbenika protiv koje će i
"sile smrti" biti nemoćne. Ovo obećanje je bilo posebno važno kada se uzme u
obzir da je samome Hristu neposredno pretila smrt. Kao da je hteo da kaže:
"Uskoro ću umreti, ali ću ustati iz groba i posvetiti se delu izgradnje moje
Crkve. Ja ću ostati s njome sve do svoga drugog dolaska!"
Pravilno
shvatanje pojma "kamen" koji je Isus spomenuo kada je rekao: "Ti si Petar, i na
ovome kamenu sazidaću Crkvu svoju"
životno je važno za pravilno shvatanje pojma Crkve. Neki tvrde, na osnovu
igre reči u aramejskom originalu, da su pojmovi ""Petar" i "kamen" istovetni, da
je Petar Stena na kojoj je Crkva sazidana, i dodaju da je uloga koju je Isus
namenio tom apostolu trajne prirode i da
treba da prelazi na njegove naslednike. Međutim, u ovom tekstu ne možemo
naći nikakvu potvrdu za takvo tumačenje. Kao što svedoči njihovo kasnije
ponašanje, nijedan od učenika koji su čuli ovu Isusovu izjavu nije promenio svoj
odnos prema Petru i nije, prema tome, izjavu shvatio u tom smislu. Za njih je
sam Hristos bio temelj Božje Crkve (1. Korinćanima 3,11) i njen ugaoni kamen
(Efescima 2,20-22; 1. Petrova 2,4-8). Sigurno je mnogo više u skladu s učenjima
Biblije da ovu Hristovu izjavu shvatimo kao potvrdu da je Isus kao Mesija,
Hristos, Božji Sin, ili priznanje Hrista kao takvoga, temelj na kojemu je Crkva
sazidana.
Da
zaključimo, nema nikakvog osnovanog razloga da zaključimo da Isus nije očekivao
da će posle Njegovog odlaska biti organizovana zajednica Njegovih sledbenika. On
je svoje izjave i pouke namenio organizovanom vidljivom telu svojih
sledbenika.
II.Priroda i područje
delovanja Crkve
Treba sada
da se pozabavimo ispitivanjem osnovnog značenja pojma "crkve" u Novom zavetu;
uključujući i prirodu i područje delovanja zajednice koju taj pojam opisuje.
Pošto neke slike kojima se služe novozavetni pisci – osobito Pavle – tako
delotvorno upućuju na kvalitativne sastavne delove ideje o crkvi, i njima ćemo
morati da posvetimo nešto prostora.
Naša reč
"crkva" i srodne reči u drugim jezicima (u engleskom "church", na škotskom
"kirk", na holandskom "kerk", na nemačkom "kirhe") predstavljaju izvedenice od
grčke reči "kiriakos" – "ono što pripada Gospodu". Ovaj pojam uglavnom odgovara
novozavetnom pojmu "eklesija" (ek – iz i klesis – pozvan), kojim je u grčkom
društvu toga vremena obeležavana grupa građana okupljena da raspravlja o
državnim poslovima.
Iako je
pojam stekao izrazito hrišćansko značenje, on ima i svoju prehrišćansku
istoriju. Sam pojam predstavlja snažan dokaz postojanja veze između Starog i
Novog zaveta. Septuaginta
upotrebljava pojam eklesia skoro stotinu puta kao prevod reči "gahal" –
"sastanak", "skup", "okupljanje", "oni koji su pozvani", "okupljeni". Njime se
mogao označiti i skup ljudi koji su pozvani u vojnu službu (4. Mojsijeva 22,4;
Jezekilj 16,40), ali i onih koji su se okupili da čine zlo (Psalam 26,5). Ipak,
najčešće se upotrebljava da bi se označio skup vernika koji slave Boga (2.
Dnevnika 30,13), kao okupljanje Izrailjaca pred Bogom na Horivu (5. Mojsijeva
9,10; 10,4; 18,16). U 5. Mojsijevoj 31,30. "zbor" Izrailjaca je došao pred
Gospoda iz verskih pobuda. Izraz se upotrebljavao da označi okupljanja svake
vrste; okupljeni ljudi i svrha njihovog okupljanja davali su pobliže značenje
pojmu "gahal". Jevrejski pojam
"edah", takođe opšti termin za "okupljanja", "zborove" i "sastanke", obično se
na grčki prevodio kao "sinagoge". Kao što je već ranije rečeno, grčka reč
eklesija bila je prvobitno upotrebljavana da se označi zbor slobodnih građana,
sazvan na temelju poziva javnog oglašivača, da bi se saslušao nečiji govor,
obično u vezi s javnim poslovima. To značenje se jasno zapaža u tekstu u Delima
19,32.39.41.
Tako se
ova reč pojavila u hrišćanskoj
istoriji, jednako bliska i Grcima i Jevrejima. U rečniku hrišćanske zajednice
reč je označavala skup ili zajednicu onih koje je Bog pozvao iz sveta da se
pridruže Njegovom narodu. To je bila zajednica slobodnih ljudi koji su
neprestano imali na umu da su slobodni zahvaljuju poslušnosti Hristu. Ovaj
akcenat se pojavljujuje u mnogo tekstova, na primer, u pojmu "Božja Crkva" (1.
Korinćanima 1,2; 10,32; Galatima 1,13; 1. Solunjanima 2,14; 1. Timotiju
3,5).
U nekim
slučajevima Crkva se naziva crkvom ili crkvama Isusa Hrista (Rimljanima 16,16;
Galatima 1,22) ili crkvom Gospoda i Boga (Dela 20,28). Vrlo često se ova
karakteristika podrazumeva, ali i
tako gde nije izrazito napomenuta, kontekst je jasan: Bog u Hristu je autoritet
koji je utemeljio eklesiju. Ona pripada Bogu, zato što ju je On utemeljio, zato
što boravi u njoj, i što njome vlada.
Novozavetni spisi
govore o Crkvi na dva osnovnas načina. U najvećem broju slučajeva radi se o
zajednici vernika na određenom prostoru. Tako su Pavlove poslanice upućene
"crkvi Božjoj koja je u Korintu" (1. Korinćanima 1,2) ili "crkvi Solunskoj" (1.
Solunjanima 1,1). Pojam je upotrebljen na isti način kada se radi o Jerusalimu
(Dela 8,1; 11,22) i o Kenhreji (Rimljanima 16,1). Mala grupa vernika koja se
okupljala na bogosluženje u privatnoj kući takođe je nazvana crkvom ((Rimljanima
16,5; 1. Korinćanima 16,19; Kološanima 4,15).
U mnogo
širem smislu pojam se upotrebljava da označi mnogo veća geografska područja ili
sveopštu Crkvu, što znači, sveukupnost Crkve. Tako slušamo o "crkvama u
Galatiji" (Galatima 1,2), o "crkvama Hristovim u Judeji" (Galatima 1,22; 1.
Solunjanima 2,14), u Makedoniji (2. Korinćanima 8,1), u Aziji (1. Korinćanima
16,19), dok se sveukupnost pojavljuje u Efescima 1,22; 3,10; Kološanima 1,18.
Prema tome, pojam se pojavljuje u istom smuslu u kojemu je sam Gospod rekao da
će sazidati svoju Crkvu (Matej 16,18).
Da bi se
pravilno shvatio novozavetni pogled na prirodu i područje delovanja Crkve, i
lokalna i univerzalna dimenzija se mora u punoj meri uzeti u obzir. Lokalna
zajednica je crkva, kao na primer u Korintu (1. Korinćanima 1,2). Ipak, lokalna
zajednica nije smatrana samo kao deo ukupne Crkve, već kao Crkva na lokalnom
nivou. Celina je sadržana u svakom svom delu. Lokalna vidljiva eklesija je cela
Crkva izražena na lokalnom nivou u određenom vremenu i na određenom
prostoru.
Ako je
Crkva zajednica onih koji su se odazvali na Božji poziv i okupili se u ime Isusa
Hrista, onda se Crkva može smatrati i sinonimom Božjega carstva. Zaista, postoji uska
veza između ova dva pojma, ali ih ipak ne smemo brkati.
1. Carstvo kao Božja
vladavina
Prema
sinopticima, Božje carstvo ili carstvo nebesko, predstavlja centralnu temu
Isusovog propovedanja. U Novom zavetu Božje carstvo prvenstveno označava Božju
vladavinu, Njegov autoritet kao vladara, a tek drugostepeno područje nad kojim
se prostire Njegova vlast. Božje carstvo je sinonim Njegove vladavine. Božje
carstvo, koje je i Hristovo carstvo (Matej 13,41; Luka 22,30; Kološanima 1,13;
2. Timotiju 4,1), predstavlja otkupiteljsku Božju vladavinu u Hristu. Njen cilj
je spasenje grešnika i njihovo izbavljenje od sila zla (2. Korinćanima
15,23-28). Protivnik Božeg carstva je Sotonino carstvo (Matej 12,26; LOuka
11,18) ili "carstvo ovoga sveta" (Otkrivenje 11,15), koje se suproti delovanju
Božjega carstva i koje se mora osvojiti (Otkrivenje
11,15).
Božje
carstvo, koje će doći u slavi na kraju ovoga vremena (Matej 25,31-46; 13,36-43))
i koje će omogućiti obnavljanje materijalnog poretka (Matej 19,28), ušlo je u istoriju preko
osobe i misije Isusa Hrista (Luka 17,21). Cela Njegova služba i celokupno
Njegovo propovedanje obeleženi su ovom preovladavajućom stvarnošću. U Hristu je
nebesko carstvo prodrlo na područje Nečastivoga. Moć Sotone bila je slomljena.
Sve to je utemeljeno na činjenici da je Isus Mesija, Božji Sin. Carstvo je došlo
u Njemu i s Njime. Carstvo je došlo, carstvo će doći, ali ono dolazi samo putem
krsta. Ova radosna vest, "evanđelje o carstvu", koju je sam Isus propovedao i
učio (Matej 4,23; 9,35), treba da
se "propovedi po celome svetu za svedočanstvo svim narodima" pre nego što dođe
posledak (Matej 24,14), pozivajući ljude da se pokaju i da prihvate Božju
vladavinu u svom životu (Vidi Drugi dolazak I.D!).
Iako
postoji nerazdvojiv odnos među ova dva pojma, Crkva ipak nije isto što i Božje
carstvo. Ova dva pojma nisu ekvivalentna, čak ni u sadašnjem vremenu. Kao što je
već rečeno, Božje carstvo je Božja vladavina. Crkva, suprotno tome, predstavlja
ljudsku zajednicu koja živi pod Božjom upravom. Nastala kao odgovor na poziv
evanđelja o carstvu, Crkva svedoči za carstvo. Carstvo je Božja spasavalačka
aktivnost preko Hrista u svetu; Crkva je skup onih koji su pozvani iz sveta,
koji su otkupljeni i koji pripadaju Hristu. Crkva je manifestacija carstva ili
Božje vladavine. Kao organ ili instrument ovog carstva, Crkva je pozvana da
prizna Isusa kao Mesiju - Hrista i da objavi evanđelje o carstvu sve do krajeva
sveta.
Nema
nikakve sumnje da je Crkva, na temelju novozavetnih dokaza, vitalno povezana s
Božjim planom spasenja. Postavlja se zato pitanje: U kakvom su odnosu Crkva i
Izrailj? O ovom pitanju se i danas veoma živahno
raspravlja.
Neki,
ukazujući na razliku između ova dva pojma, insistiraju da su Izrailj i Crkva dve
potpuno različite grupe ljudi, koje se ne mogu mešati niti se smeju pobrkati.
Bog ima dva potpuno različita programa koja izvodi u toku istorije: jedan preko
Izrailja, a drugi preko hrišćanske Crkve. Oni podržavaju posebnost Izrailja koji
je pozvan kao narod između svih naroda i koji će to ostati sve do kraja vremena
(4. Mojsijeva 23,9; 5. Mojsijeva
7,6-8). Ovo tumačenje dozvoljava doslovno tumačenje starozavetnih
proročanstava koja opisuju najsvetliju budućnost Izrailja kao naroda.
Suprotni
pristup, koji naglašava sličnost između Izrailja i Crkve, posmatra obe grupe kao
jedan te isti Božji narod u kontinuitetu. Ovde, u Novom zavetu, pojam "Izrailj"
više ne predstavlja nacionalnu kategoriju, već duhovni Božji narod, novi
Izrailj. Pošto je Izrailj kao narod odbacio svoga Mesiju, Bog nastavlja svoje
delo spasenja dajući svoje carstvo "narodu koji će doneti njegove rodove" (Matej
21,43). Ovaj "izabrani rod, carsko sveštenstvo, sveti narod, Božji narod" je
sada Crkva (1. Pertrova 2,9).
Ono što
stvarno proizlazi iz Pisma je činjenica da su sva Božja postupanja prema
Izrailjcima u starozavetna vremena bila utemeljena na zavetu koji je prvobitno
bio sklopljen između Boga i Avrama (1. Mojsijeva 15,18; 17,2-7). Bog je izabrao
Avrama s jasnom namerom u vidu, konačno spasenje svih naroda (1. Mojsijeva
12,3). Imajući pred očima svoj zavet s Avramom, Bog ga je obnovio s Izrailjcikma
na Sinaju, da bi se mogla ostvariti Njegova sveopšta namera. Trebalo je da
Izrailj bude Njegovo "blago mimo sve narode" (2. Mojsijeva 19,5), "carstvo
svešteničko" (2. Mojsijeva 19,6), izabran da predstavlja Boga pred svetom i da
potrebe sveta pred Bogom. Izbor Izrailja, kao i izbor Avrama, nije označavao
odbacivanje nijednog drugog naroda.
Izrailj je bio izabran radi dobra svih naroda, radi spasenja celoga sveta, jer
je sam Bog izjavio da je Njegova cela zemlja (2. Mojsijeva 19,5). On je izabrao
i Avrama i Izrailj, ne zato da ikaže prednost, već da im dodeli službu, da bi
ostvario svoju nameru među svim narodima.
Izrailjski
narod se zarekao da će služiti Bogu (2. Mojsijeva 19,1-8; 24,3-8). Sa svoje
strane, Bog je obećao da će im, ukoliko budu poslušni, dati zemlju koju je
obećao njihovim ocima (5. Mojsijeva1,7.8; 1. Mojsijeva 15,18) i da će im dati
jedinstvene fizičke, intelektualne i materijalne blagoslove (5. Mojsijeva
7,12-16; 28,1-6.10.13; 30,9.10), da će ih postaviti "više svih naroda na zemlji"
(5. Mojsijeva 28,1). Svi ti zavetni blagoslovi bili su obećani pod uslovom da
Izrailj celim srcem sarađuje s Božjom voljom (5. Mojsijeva 4,5-8; 7,12-16). Pod
uticajem svedočenja Izrailjaca i njihovog živog primera, jedan za drugim narodi
u svetu bi se pridruživali Izrailju u bogosluženju i poštovanju pravoga Boga (5.
Mojsijeva 28,1-14; Isaija 2,1-3; 19,18-22; 56,6.7; 60,1-16; Zaharija 8,20-23).
Važno je zapaziti da je ovaj zavet bio uslovljen, kao što pokazuje uvodna
rečenica u tekstu zaveta: "Ako dobro uzaslušate glas moj i uščuvate zavet moj!"
(2. Mojsijeva 19,5) Tragično je što je Izrailj postao neposlušan i pokazao se
kao nedostojan Božji predstavnik. Taj otpad je doveo do vavilonskog ropstva i do
gubitka Hanana. Posle povratka iz Vavilona, Bog je obnovio svoj zavet sa
Izrailjem i vratio izgnanike u zemlju obećanja kao što je obećao preko slugu
svojih proroka, koji su podsećali Izrailja da će se zavetna obećanja ipak
ispuniti ako budu verni Bogu (Isaija 14,1.2; 27,12.13; Jeremija 16,14-16;
29,10-14; Jezekilj 34,11-16; Mihej 2,12.13).
Kada je
Mesija, Božji poslanik, došao, Njegov narod ga nije prihvatio (Jovan 1,11).
Izrailj, kao Božji zavetni narod, bio je zato odbačen. Ovoga puta Bog mu nije
uputio nikakvo obećanje o ponovnom uspostavljanju njegovom posebnog statusa, već
mu je preko Hrista izrekao presudu: "Zato vam kažem da će se od vas uzeti
carstvo Božje i daće se narodu koji njegove rodove donosi!" (Matej 21,43)
Prednosti, obećanja, i blagoslovi zavetnog odnosa bili su preneseni na
hrišćansku Crkvu kao duhovni Izrailj
i kao Božje izabrano oruđe u svetu.
Neka od
starozavetnih proročanstava o Izrailju kao narodu nikada se neće ispuniti, jer
su bila upućena narodu koji je stanovao u Hananu i bila su strogo uslovljena
izrailjskim zadržavanjem statusa zavetnog naroda. Druga obećanja koja Stari zavet upućuje doslovnom
Izrailju novozavetni pisci duhovno primenjuju na Crkvu. Tako, na primer, pošto
je prorekao da će Izrailj zbog svojih greha biti odbačen, Osija proriče njegovo
obnovljenje (Osija 1,6.9). Bog će učiniti novi zavet sa Izrailjem (Osija 2,18) i
večno se povezati s tim narodom (Osija 2,19.23). Odbačeni Izrailj će biti
ponovno primljen. Novi zavet primenjuje ovo proročanstvo na duhovni Izrailj, na
Crkvu. Govoreći o tom novom narodu, koji se ne sastoji samo od Jevreja, već i od neznabožaca, Pavle
piše: "Kao što i u Osiji govori: nazvaću narod svojim koji nije moj narod, i
neljubaznicu ljubaznicom." (Rimljanima 9,25) I ponovo, govoreći o tekstu u Osija
1,9. apostol dodaje: "I biće na mestu gde im se reče: vi niste moj narod, tamo
će se nazvati sinovi Boga živoga!" (Rimljanima 9,26)
Joilo,
slično Osiji, proriče obnovljenje Izrailja: "I poznaćete da sam ja usred
Izrailja, i da sam ja Gospod Bog vaš, i da nema drugoga, i narod moj neće se
posramiti do veka." (Joilo 2,27) Posle ovog proročanstva je izrečeno začuđujuće
obečanje o izlivanju Svetoga Duha na svako telo (Joilo 2,28.29). Ovo obećanje je
izričito upućeno doslovnom Izrailju, jer se nastavlja rečima: "Jer, gle, u one
dane i u ono vreme, kada vratim roblje Judino i jerusalimsko." (Joilo 3,1) Ipak,
na dan Pedesetnice, kada je Sveti Duh bio izliven na Crkvu, nadahnut Svetim
Duhom, Petar je izjavio: "Nego je ovo ono što kaza prorok Joilo!" (Dela 2,16)
Može se, dakle, zaključiti da su i Petar i Pavle bili uvereni da su se obećanja
upućena doslovnom Izrailju ispunila na duhovnom Izrailju, na Crkvi. Pojedinačni
Jevreji su i dalje imali mogućnost spasenja, ali jedino verom u Hrista
(Rimljanima 9,6; 11,1.2)
Na mnogo
načina Crkva je zauzela mesto Izrailja, čak i u smislu da svi telesni potomci
Avrama nisu i njegovi duhovni potomci. Pavle naglašava upravo tu činjenicu, na
primer, u Poslanici Rimljanima: "Jer ono nije Jevrejin koji je spolja Jevrejin,
niti je ono obrezanje koje je spolja na telu. Nego je ono Jevrejin koji je
iznutra, i obrezanje srca duhom, a ne slovima, to je obrezanje; kome je hvala ne
od ljudi nego od Boga." (Rimljanima 2,28.29; 4,16; 9,7.8; Galatima 3,29). Avram
je bio izabran da postane "otac sviju koji veruju u neobrezanju, da se i njima primi u pravdu"
(Rimljanima 4,11). Teško bi se rečima moglo jasnije izraziti da su Avramova
duhovna deca, njegovo istinsko duhovno potomstvo, ljudi i žene vere, bez obzira
na svoje etničko poreklo. Crkva je postala "Božji Izrailj" (Galatima
6,16).
E. Crkva – vidljiva ili
nevidljiva?
Vrlo blizu
srži svakog pogleda na Crkvu nalazi se pitanje o vidljivoj i nevidljivoj Crkvi.
Neki odbijaju postojanje svake Crkve osim vidljive ustanove, koju svako može
prepoznati po svim njenim vidljivim oznakama. Za njih je koncept nevidljive
Crkve jeretička doktrina. Drugi isto toliko samouvereno ističu da je Crkva
nevidljiva i da su i nju uključena sva istinska Božja deca, koja su prožeta
Svetim Duhom i poznata jedino Bogu. Ova razlika u mišljenju nije neka nova
pojava. Treba ipak istaknuti da nesaglasnost o kojoj govorimo nije iste prirode
kao i razlikovanje između lokalne i sveopšte Crkve. Ovde se u stvari bavimo
pitanjem u kojoj meri se Crkva može izjednačiti s njenim sadašnjim
institucionalnim obimom.
Zastupnici
prve grupe smatraju specifične organizacione strukture delom prave Crkve,
posebno ako se mogu pratiti unatrag sve do Hristovog vremena. Grupe vernika mogu
se okupljati, organizovati, proučavati Pisma, pevati pesme, slaviti Boga, i
nazivati sebe Crkvom, ali, ako ne mogu pratiti svoje postojanje istorijski sve do vremena apostola, prvenstveno
preko neprekinute linije naslednika apostola, ne mogu predstavljati Crkvu i nisu Crkva, bar
prema gledištu zastupnika ovog mišljenja.
Ništa
manje ozbiljni nisu ni oni koji naglašavaju prioritet vernikovog direktnog
odnosa sa Bogom preko Isusa Hrista. Upravo ta veza sa Bogom čoveka čini
hrišćaninom. Ukupni zbir takvih novorođenih hrišćana sačinjava Crkvu. Bilo da se
okupljaju ili ne kao vidljiva grupa, oni sačinjavaju Crkvu. Vidljiva
organizacija je relativno nevažna, posebno zato što članstvo u jednoj od njih ne garantuje spasenje.
U nekim slučajevima postoji čak i nesumnjiva averzija prema svemu što podseća na
neku formalnu strukturu. Ovde se naglasak stavlja na kvalitet individualnog
hrišćanskog života.
Možda, kao
što je ponekad slučaj, biblijsko rešenje problema leži negde između ove dve
krajnosti. Važno je naglasiti da Pismo govori o vidljivoj i o nevidljivoj Crkvi,
ili, da budemo jasniji, o vidljivim i nevidljivim dimenzijama
Crkve.
Kada su ga
pitali o spasenju, Isus je dao prednost ličnoj veri i duhovnom stanju pojedinca.
Svojim učenicima je rekao: "Zaista vam kažem, ako se ne povratite i ne budete
kao deca, nećete ući u carstvo nebesko." (Matej 18,3) Mnoštvu je naglasio da "ko
ne nosi krsta svojega i za mnom ne ide, ne može biti moj učenik" (Luka 14,27).
Nikodimu je rekao da "ako se ko nanovo ne rodi, ne može videti carstva Božjega"
(Jovan 3,3). Skeptični Jevreji bili su zaprepašteni Isusovom izjavom da "koji
veruje mene, ima život večni" (Jovan
6,47). Suočeni sa istim pitanjem, i apostoli su insistirali na pokajanju,
obraćenju i veri u Hrista. Kada su Petra i ostale apostole pitali: "Šta da
činimo, ljudi braćo?" odgovor je glasio: "Pokajte se i da se krstite svaki od
vas u ime Isusa Hrista za oproštenje greha!" (Dela 2,37.38) Isti odgovor Petar
daje i u Delima 3,12-26. i 4,7-12. Odgovrajući na pitanje tamničara u Filibi,
"Šta da činim da dobijem život večni?" (Dela 16,30), Pavle jasno kaže: "Veruj u
Gospoda Isusa Hrista i spašćeš se!" (Dela 16,31) Nijedan od navedenih slučajeva
ne ukazuje da bi spasenje zavisilo od nečijeg odnosa prema vidljivoj ustanovi
ili grupi vernika.
Iako smo
priznali da vera i pokajanje uživaju prednost, vrlo teško bi se mogla osporiti
činjenica da Pismo isto takvu važnost pridaje i vidljivoj dimenziji Crkve.
Odazivajući se propovedanju Petra i ostalih apostola, oko tri hiljade duša je
prihvatilo Reč, krstilo se i bilo dodato broju onih 120 vernika koji su se
okupljali u gornjoj sobi (Dela 2,14-41). Narednih dana i drugi su pristupili
prvobitnoj grupi koju Luka naziva "celom Crkvom" (Luka 5,11) tako da je ona
narasla na nekih 5 hiljada vernika (Dela 4,4). Očigledno je da su ti prvi
hrišćani delovali kao sjedinjena i vidljiva zajednica. Oni "ostaše jednako u
nauci apostolskoj" (Dela 2,42), radili su na učvršćivanju međusobnog zajedništva
(Dela 2,42), obavljali su obred krštenja (Dela 2,38.41), očigledno i obred
Večere Gospodnje (Dela 2,42), okupljali su se na molitvu (Dela 2,42), održavali
su zajednička bogosluženja (Dela 2,46), davali svoj doprinos pomaganju
siromašnima (Dela 2,44.45). Sve su to nesumnjive karakteristike vidljive i
labavo organizovane mesne crkve.
Prva
zajednica vernika bila je prisutna, vidljiva i opipljiva grupa, koja je izazvala
i vidljive javne nemire među neobraćenim građanstvom (Dela 17,6). Savremena
tendencija da se nevidljiva Crkva suprotstavlja vidljivom i konkretnom obliku
Crkve izgleda da se može pripisati nepoznavanju biblijskog učenja koje
postojanje konkretnih i vidljivih lokalnih crkava stalno iznova dovodi u vezu s Bogom ili
Hristom (1. Korinćanima 11,16; Galatima 1,22; 1. Solunjanima 2,14; 2.
Solunjanima 1,4). Crkva, prema Novom zavetu, nije neka nevidljiva zajednica,
niti mentalna zamisao. I zaista, neka nevidljiva Crkva bila bi isto toliko
nezamisliva kao i Mesija bez
sledbenika. Crkva je telesna, vidljiva, opipljiva. Ona ima određenu strukturu s
posebnim delovima ili "udovima". Ona je stvarna, i kao lokalna i kao sveopšta.
U isto
vreme Crkva se može opisati kao zajednica koja ima i svoju nevidljivu dimenziju,
koju grešnici ne mogu izmeriti, čak ni kada su otkupljeni. Oni nisu u stanju da
pravilno sagledaju granicu koja deli lažne od pravih vernika, ili da odrede ko
autentično pripada ili ne pripada Crkvi. Nisu svi koji nominalno pripadaju Crkvi
u živom i stvarnom zajedništvu s Bogom. Vernici u krilu vidljive Crkve
sačinjavaju istinsku Crkvu. Na temelju učenja samoga Gospoda proizlazi da
vidljiva zajednica Božjeg naroda predstavlja mešovitu grupu i da nije savršeno
nepokvarena što se tiče svojih vernika. Nikakvo verbalno priznavanje Gospoda, pa
čak ni pristupanje redovima Njegovih evanđeoskih radnika nije garancija
iskrenosti ni prihvatljivosti pred Bogom (Matej 7,21-23; Luka 13,22-27). Kukolj
i pšenica će rasti zajedno sve do žetve (Matej 13,24-30.36-43).
Moguće je,
prema tome, da u krilu vidljive Crkve ima i osoba koje nisu istinski vernici,
pa, prema tome, nisu ni pravi udovi Hristovog Tela. U skladu s time, moguće je
takođe da neko uspostavi spasonosni odnos s Hristom iako ne pripada Njegovoj
vidljivoj Crkvi. Takvi predstavljaju cilj evanđeoskog poziva da izađu iz
Vavilona i da se pridruže Božjoj vidljivoj Crkvi (Otkrivenje 18,1-4; Jovan
10,16).
Novozavetni pisci
su se služili pojmom eklesija da označe zajednicu vernika. Oni su, osim toga,
pribegavali različitim srodnim načinima da bi pobliže objasnili svoj koncept
Crkve. Među tim načinima, slike i metafore zauzimaju istaknuto mesto. Pošto tako
uspešno opisuju karakteristike i kvalitativne komponente ideje o Crkvi, ove
biblijske slike zaslužuju našu pažnju. Mi ćemo proučiti četiri od njih: telo,
nevestu, hram i Božji narod.
Najvažnija
Pavlova analogija za Crkvu – možda i najizrazitija – svakako je Telo u Hristovo.
Crkva nije telo samo za sebe, ona nikada nije opisana kao "Telo hrišćana", već
uvek kao Telo u Hristu (Rimljanima 12,5), ili Telo Hristovo (1. Korinćanima
12,27). Izgleda da se Pavle služi metaforom tela da bi izrazio jedinstvo Crkve s
njenim Gospodom. Njegov prvenstveni naglasak je jedinstvo vernika s Hristom. On
je, možda, stekao ovo svoje shvatanje o solidarnosti hrišćana s Hristom na
temelju iskustva pred vratima Damaska. Tamo je morao da shvati da je progoneći
hrišćane progonio samoga Hrista. Hristovo prodorno pitanje tom prilikom je
glasilo: "Savle, Savle, zašto me goniš?" (Dela 9,4; 22,7; 26,14) Pavle je
kasnije ovu istinu utisnuo u srca vernika u Korintu, objašnjavajući im da deliti
Crkvu znači deliti Hrista (1. Korinćanima 1,13), i da grešeći protiv svoje braće
oni u stvari greše protiv Hrista (1. Korinćanima 8,12). Ova slika naglašava
jedinstvo Crkve, i lokalno i sveopšte, koja je organska celina i kao telo stoji
u vitalnom odnosu sa Isusom Hristom.
Isti
koncept jedinstva Crkve – i lokalne i sveopšte – Pavle spominje kada se bavi
problemom međusobnog odnosa hrišćana. Postoji jedno telo, u kojemu udovi imaju
različite funkcije, svi jednako poštovani i neophodni za uspešno delovanje tela
kao celine. Vernici više ne pripadaju sebi, već su kršteni "u" Hrista (1.
Korinćanima 12,13), oni su "u" Njemu i On je "u" njima (Galatima 2,20). U tom
telu oni su svi udovi jedni drugima. To zahteva priznavanje međusobne zavisnosti
(1. Korinćanima 12,12-26), u zajedništvu (koinonia) pravednosti i života, u
kojemu svaki, bez obzira na spektakularnost svoje uloge, mora upoznati poniznost
primanja ove funkcije ili dara od Hrista na korist celoga Tela (Rimljanima
12,3-8; Efescima 4,11-16).
Naglašavajući
dalje potpunu zavisnost Crkve od Hrista, Pavle izlaže novu ideju u svojim
zatvorskim poslanicama, naime, da je Hristos Glava Crkve (Efescima 1,22.23;
4,15; Kološanima 1,18). Naglašavajući misao da Crkva nije neki dodatak Hristu,
neko Njegovo produženje, on nedvosmisleno ističe da postoji jasna razlika između
glave i tela. Glava je uzvišena i zauzima jedinstven položaj. Kao Glava Hristos
je izvor i mesto autoriteta koji celo telo mora da sluša (Kološanima 2,10).
Vernici koji su sjedinjeni s Njime hrane se od Njega (Kološanima
2,19).
Slika
Crkve kao neveste Hristove na sličan način naglašava jedinstvo između vernika i
Hrista, posebno u kontekstu biblijske ideje o monogamnom braku (1. Mojsijeva
2,24). I sam Isus se poslužio slikom svadbe, iako nije izričito identifikovao nevestu
(Matej 25,1-13; 22,1-14). Ustovremeno
sam Gospod, u govorima i parabolama, predstavlja svoj povratak kao
dolazak Ženika (Matej 25,6), i kao svadbenu gozbu (Matej 22,1-14). Pavle,
služeći se istom slikom, posebno je primenjuje na Crkvu (Efescima 5,25). Ovde,
kao i na drugim mestima u istoj Poslanici, metafora se odnosi na sveopštu Crkvu
(Efescima 1,22; 3,1o.21; 5,23.27.29.32).
Metafora
potvrđuje najčvršće moguće jedinstvo između Hrista kao Glave i Crkve kao Njegove
Neveste, uzimajući u obzir biblijsku doktrinu da muž i žena postaju "jedno telo"
(1. Mojsijeva 2,24). Nema ipak nikakvog dokaza za gledište da apostol Crkvu
smatra doslovnom inkarnacijom ili produženjem Hrista. Kao Njegova Nevesta, Crkva
mora da ostane čista i verna svom jedinom mužu, Isusu Hristu, kojemu se predaje
bez asimilisanja i kojemu služi bez prinude.
Prvi
hrišćani, koji su uživali da svoju zajednicu zamišljaju kao Novi Jerusalim,
Sveti Grad (Jevrejima 12,22), zamišljali su je i kao Božji Hram. Upravo je
prisutnost Hrama činila Jerusalim svetim gradom. Ali, umesto da je zamišljaju u
obliku vidljive zgrade na brdu Sionu (Dela 17,24), oni su smatrali da je Gospod
podigao svoj narod kao svoje Svetilište na taj način što je odlučio da boravi
među njegovim pripadnicima (2. Korinćanima 6,16). Cela Crkva je postala tako
"sveti hram u Gospodu" (Efescima 2,21), a to su postale i mesne crkve (1.
Korinćanima 3,16.17), i svaki pojedinačni hrišćanin (1. Korinćanima
6,19).
Kao simbol
Crkve ovaj Hram, iako se radilo o jednoj zgradi, zamišljan je kako raste "kao stan Božji u Duhu" (Efescima
2,21.22), "nazidan na temelju apostola i proroka, gde je kamen od ugla sam Isus
Hristos" (Efescima 2,20; Marko 12,10). Crkva je "duhovna kuća", objašnjava
Petar, u koju se pojedinačni vernici ugrađuju kao živo kamenje (1. Petrova 2,5),
otesani i oblikovani Gospodnjom rukom. Oni su i sveštenici (Efescima 2,9), čija
je dužnost, kao i u starozavetna vremena, služba posredovanja i prinošenja
duhovnih žrtava (Efescima 2,5).
Slikama
tela, neveste i hrama, Novi zavet
dodaje i metaforu Božjeg naroda. Misao o Božjem narodu se u Starom zavetu često
primenjuje na izrailjski narod, kojega je Bog izabrao i kojega štiti (2. Mojsijeva 15,13.16; 5.
Mojsijeva 14,2; 32,9.10; Osija 2,23). U Novom zavetu Crkva je na sličan način
objavljena kao produženje i ostvarenje Božje zavetne zajednice. Svojim
savernicima Petar piše: "Vi ste izabrani rod...narod Božji." (1. Petrova 2,9),
izjava koja nas jasno podseća na sinajski zavet (2. Mojsijeva
19,5.6).
Iako se u
Novom zavetu pojam "Božji narod", ali i slični pojmovi, upotrebljava da bi se
opisao starozavetni Izrailj (Jevrejima 11,25; Luka 1,68; Rimljanima 11,1.2), on
se upotrebljava da bi se označila i mešovita hrišćanska zajednica Jevreja i
neznabožaca (2. Korinćanima 6,14-16; 1. Petrova 2,9.10; Rimljanima 9,25.26). U
okviru ostvarenja starozavetnih simbola, Novi zavet gleda Crkvu kao istinski
Izrailj (Rimljanima 9,6; Galatima 6,16), kao pravo potomstvo Avramovo (Galatima
3,29; Rimljanima 4,16; 9,7.8). Daleko od namere da pojam "narod" upotrebi samo
kao oznaku mnoštva ili mešavine pojedinaca, nedefinisanih i bez identiteta, Novi
zavet prihvata starozavetnu koncepciju Božjeg naroda. On sagledava novi Božji
narod kao dobro definisanu zajednicu, s definisanom svešću o indentitetu i
misiji. Ovde u grčkom originalu stoji određeni član.
Koncept
naglašava Božju inicijativu: On je izabrao sebi narod! Crkva pripada Njemu i On
pripada Crkvi. O Božjoj odluci Pavle piše: "Kao što reče Bog: useliću se u njih,
u živeću u njima i biću im Bog i oni će biti moj narod!" (2. Korinćanima 6,16)
Kao što je stari Izrailj bio Njegov zato što ga je On otkupio i izbavio (2.
Mojsijeva 15,13.16), tako i Crkva pripada Hristu zato što ju je On otkupio i
"stekao krvlju svojom" (Dela 20,28). Bog očekuje od svoje Crkve da mu posveti
svoju nepodeljenu vernost, jer je Hristos željan da je izvede sebi "kao slavnu
crkvu koja nema mane ni mrštine ili takvoga čega, nego da bude sveta i bez
mane." (Efescima 5,27)
Ovaj izbor
slika Crkve ni na koji način nije
iscrpljen ovim razmatranjem. Adekvatan pregled bi zahtevao razmatranje još
mnogih simbola, takvih kao što je tvrđava, vinograd, vojska, država, stub
istine, da spomenemo samo neke. Nijedan od ovih posebnih simbola ne bi mogao
predstaviti ukupnu sadržinu novozavetne misli o Crkvi. Međutim, svi oni ukazuju
na zavisnost Crkve od trojednog Boga i na međuzavisnost svih članova
zajednice.
U skoro
svakom od ovih simbola, bez obzira da li se radi o lokalnoj ili sveopštoj Crkvi,
ona je prikazana kao izrazito teokratska stvarnost, čije poreklo i budućnost imaju svoj koren u Bogu. To je
hristocentrična zajednica, jer i postoji zahvaljujući Hristovoj osobi i Njegovom
delu. Crkva je i karizmatična stvarnost, jer Sveti Duh prožima celi njen život.
To je novo stvaranje, zemaljski izraz Božjeg carstva. Kao Božje izabrano oruđe
delovanja u svetu, Crkva ima zadatak da radosnu vest objavi po celoj Zemlji i da
učestvuje u ratu između Boga i Sotone. Jedinstvo i potpunost su bitne
karakteristike njenog života, jedinstvo obogaćeno okupljanjem ljudi i žena iz
svih naroda, jezika i plemena.
Sjedinjeno
postojanje vernika u Hristu kao Njegovog Tela, Neveste, Hrama i naroda pruža
oštriju i bogatiju sliku prirode i područja drelovanja Crkve od one koja bi se
mogla stvoriti jedino na temelju izraza eklesija. Ove slike sadrže bogatstvo
gledišta i mogućnosti izražavanja tako da mnogo potpunije od poujma eklesija
razjašnjavaju mesto i značenje Crkve u Novom zavetu. Deo ovih simbola ima i
funkcionalnu dimenziju, razjašnjavanje uloge i funkcije Crkve u odnosu prema
Božjoj nameri sa svetom, što će predstavljati i naš sledeći
zadatak.
Iako se
Crkva ne može definisati prvenstveno na temelju svojih funkcija, one ostaju
izutetno značajne u njenom degivisanju. Crkva je Telo Hristovo. Međutim, ona
nije osnovana da postoji kao sama sebi cilj, već da bi ispunila Božje namere, to
jest, da bi obavila Gospodnju službu u svetu, učinila ono što bi On učinio da je
i dalje ostao na Zemlji. To objašnjava zašto se iz te perspektive može kazati da
Crkva ne samo da ima misiju, već da je i ona sama postala
misija.
U celoj
Bibliji Bog je Bog poslanja, misije. Njegov karakteristični pristup ljudima je
da im šalje nekoga koji će govoriti u Njegovo ime. "Otkad iziđoše oci vaši iz
zemlje egipatske do danas, slah k vama sve sluge svoje proroke svaki dan zarana
i bez prestanka!" – rekao je Bog sinovima Judinim (Jeremija 7,25; 26,5; 29,19;
35,15; 44,4). Kada se navršilo vreme "posla Bog Sina svojega" (Galatima 4,4),
ponovo s jasnom namerom. Sin, sa svoje strane, "poslao" je Dvanaestoricu, a
kasnije Sedamdesetoricu s porukom o Božjem carstvu (Luka 9,1.2; 10,1.9). Tom
mandatu Hristos je posle vaskrsenja dodao i zadatak, zapisan u Evanđelju po
Mateju 28,19.20; Luka 24,46-48.
Konačni
nalog koji je Isus dao svojim učenicima glasio je da pođu i da kao Isusove
učenike pridobiju pripadnike svih naroda, plemena i jezika (Matej 28,19; Dela
1,8). Kao što je Otac poslao Hrista u svet, tako je i On slao svoje učenike
(Jovan 20,21). Njihov prvenstveni zadatak, ali i zadatak cele Crkve, uvek je bio
objavljivanje evanđelja Isusa Hrista po celom svetu. Vernici Crkve su pozvani iz
sveta da bi bili poslani natrag u svet s misijom i porukom. Poziv na
propovedanje evanđelja proističe iz neopozive zapovesti koju je Gospod uputio
Crkvi.
Poučavanje
vernika je sledeća misija ili funkcija Crkve. Bog, objašnjava Pavle, dao je
Crkvi apostole, proroke, evanđeliste i pastire (Efescima 4,11) "da se sveti
priprave za delo službe, na sazidanje tela Hristova, dokle dostignemo svi u
jedinstvo vere i poznanje sina Božjega, u čoveka savršena, u meru rasta visine
Hristove." (Efescima 4,12.13)
Oni koji
budu dovedeni Hristu, trebalo je da
"u svemu uzrastu u onome koji je glava, Hristos" (Efescima 4,15). U prvoj
Crkvi zadatak poučavanja (disdasko) zahtevao je da istina evanđelja i dužnosti s
njome povezane budu mnogo metodičnije objašnjene i primenjene. Poučavanje se
obavljalo javno u Hramu i u domovima, među Jevrejima i na skupovima vernika
(Dela 4,2.18; 5,21.25.28.42; 18,11; 20,20). Svrha poučavanja je bila da se
Hristova volja primeni na svakodnevni život zajednice kao reč pouke, ohrabrenja
i utehe, tako da vernici "žive u Njemu" (Kološanima 2,6; 3,16; 1. Timotiju 6,2;
1. Korinćanima 14,3.26) na temelju "Božje Reči" (Dela 18,11)), "saveta Božjih"
(Dela 20,26.27) ili "reči Hristove" (Kološanima 3,16).
Poučavanje
je moglo da dobije različite oblike kao što se i pokazalo na različitim nivoima.
Ono je moglo da predstavlja indoktrinaciju vernika Crkve da bi se "još bolje
pokazao put Gospodnji" (Dela 18,26), da bi se vernicima pokazali apostolski
"putevi" u Hristu (1. Korinćanima 4,16.17) ili da bi im se pomoglo da se odupru
lažnim naukama (Efescima 4,14.15). Sadržina propovedanja i mnogo podrobnijeg
poučavanja često je bila ista (Dela 5,42; 15,35; Kološanima 1,28), pa je
povremeno propovednik bivao učitelj, posebno kada se radilo o apostolima (1.
Timotiju 2,7; 2. Timotiju 1,11).
C. Staranje o siromašnima i napaćenima
Prva
Crkva, koja se okupljala radi poučavanja i zajedništva, jasno je shvatala svoju
odgovornost prema siromašnima i napaćenima. Isus je bio poznat po svojoj službi
lečenja bolesnih, pa čak i povremenog podizanja mrtvih. On je očekivao od svojih
učenika da idu Njegovim stopama (Matej 10,5-8; Luka 10,1-12.17), i jasno objavio
da će dela ljubavi, učinjena u Njegovo ime, u poslednji dan predstavljati razliku između istinskih
vernika i onih koji su samo rečima izražavali svoju veru (Matej 25,31-46).
Stalno iznova su i apostoli, sa svoje strane, naglašavali važnost praktičnog
hrišćanstva (Jakov 1,27; 2,1-7; 1. Jovanova 3,15-17).
Iako
vernici treba da se čuvaju od
udruživanja sa svetom (2. Korinćanima 6,14-18), oni treba da budu "so Zemlji" i
"videlo svetu" (Matej 5,13-16). Svojim uticajem i svedočenjem pozvani su da
podržavaju sve ono što unapređuje društveno, ekonomsko i kulturno dobro ljudskog
roda. Prvenstvena misija Crkve je nedvosmisleno povezana s evangelizacijom i
ostvarivanjem božanskog plana spasenja. Ipak, vernici Crkve su pozvani da uče od
svoga Gospoda, koji je, iako je duhovne potrebe ljudi stavljao ispred njihovih
fizičkih i materijalnih potreba, uvek pokazivao koliko mu je stalo do ljudi i
koji se uvek trudio da pomogne siromašnima i napaćenima.
Moramo
spomenuti još jednu dimenziju misije Crkve: odavanje slave Onome koji nas je
stvorio i otkupio u Isusu Hristu. Reči apostola Pavla, da je Bog sebi u Isusu
Hristu izabrao sinove i kćeri "na pohvalu slavne blagodati svoje" (Efescima
1,6), upućuju na to da je konačna svrha Crkve obožavanje Boga. Tako je
zadivljujuće otkrivena namera koju je Bog imao kada je utemeljio Crkvu i kada je
na nju izlio sve blagoslove u Isusu Hristu da apostol ne može da zadrži svoj
jezik od hvale: "Onome slava u crkvi po Hristu Isusu u sve naraštaje za vek
veka. Amin!" (Efescima 3,21)
Proslavljanje Boga nije samo ponavljanje poučavanja ili obučavanja. Dok
se poučavanje usredsređuje na vernika
i obavlja se u njegovu korist, slavljenje Boga je usmereno na uzdizanje i
hvaljenje Gospoda. Iako i ono treba da bude na blagoslov vernicima (Jevrejima
10,25), ono svoju pažnju usmerava da to ko je Bog i šta je On. Proslavljanje
Boga nalazi svoj najuzvišeniji izraz u knjizi Otkrivenja, u kojoj viđenje Boga
dovodi do zajedničkog slavljenja
trostruko svetog Boga, s kojim je udruženo i Jagnje- Otkupitelj
(Otkrivenje 4,8-11; 7,11.12; 5,9-14).
Slava se
izražava Bogu u Crkvi putem zahvalnog odgovora na Njegovu blagodat: "Onaj mne
poštuje koji prinosi hvalu na žrtvu i koji je putem na opazu!" (Psalam 50,23)
Petar shvata Crkvu kao "sveštenstvo sveto, eda se prinose prinosi duhovni, koji
su Bogu povoljni, kroz Isusa Hrista" (1. Petrova 2,5). To obožavanje uključuje
objavljivanje "dobrodetelji Onoga koji nas dozva iz tame k čudnome videlu svome"
(1. Petrova 2,9). Osim toga, Bog se proslavlja i životom vernika, koji je
"napunjen plodova pravde kroz Isusa Hrista, na slavu i hvalu Božju"
(Filibljanima 1,10.11).
Da
razmotrimo i elemenat koji se nalazi u samoj srži svih funkcija Crkve i koji
oblikuje sve ono što ona čini: njenu poruku, sadržinu onoga što ona
objavljuje.
Bitna
priroda apostolskog propovedanja jasno je izražena dvema osnovnim rečima koje se
pojavljuju u celom tekstu Novog zaveta: "kerusein" – "objaviti kao glasnik", i
"euangelizein" – "objaviti dobre vesti". Euangelizein često obeležava sadržinu
dobre vesti kao evanđelje - "euangelion" (1. Korinćanima 15,1; 2. Korinćanima
11,7; Galatima 1,11) ili kao "o Isusu Hristu" (Dela 5,42), kao "mir" (Efescima
2,17) ili jednostavno kao "Reč" (Dela 15,35). Ovi izrazi objašnjavaju da je
propovedanje ili evangeliziranje u
prvoj Crkvi u osnovi bilo objavljivanje dobre vesti od Boga, oglašavanje Isusa
Hrista kao Spasitelja.
Pavle se
najčešće služi rečju "evanđelje". Iako često upotrebljava ovaj pojam ne
obeležavajući pobliže njegovo značenje (Rimljanima 1,16; 1. Korinćanima 4,15;
Galatima 2,5.14; Filibljanima 1,5), on u vidu ima specifičan niz činjenica. One
su jasno navedene u tekstovima kao što su Rimljanima 1,3.4; 1. Korinćanima
15,1-11. i u 2. Timotiju 2,8. koji u pojam evanđelja uključuju Hristov božanski
sinovski položaj, Njegovu istinsku ljudsku prirodu, otkupiteljsku smrt, pogreb,
vaskrsenje, i drugi dolazak. Govori i događaji, zapisani u Delima apsotola pre
početka Pavlove službe, jasno pokazuju da je među prvim vernicima vladala opšta
saglasnost o sadržaju evanđelja (2. Timotiju 2,23.24.32.36; 3,15; 4,1.2.10-12;
7,56; 10,36.39-43).
To ni na
koji način nije bilo ljudsko evanđelje
(Galatima 1,11), već "reč
istine"" (Efescima 1,13; Kllošanima 1,5), utemeljena na otkrivenju (Galatima
1,12), Reč koja je presecala sve rasne i društvene barijere (Rimljanima 1,16;
Galatima 3,28) i nikada nije gubila važnost (Juda 3). Evanđelje sačinjava srž
misije Crkve, omogućujući evangelizaciju, poučavanje, obožavanje i socijalne
delatnosti.
U
obožavanju Boga i u borbi s neprijateljskim silama Crkva nije ostala bez pomoći.
Kao što je počivao na Isusu u toku cele Njegove misije (Matej 3,13-17; Luka
4,1.18-21; Dela 10,38) tako je Sveti Duh bio i s apsotolima u toku celog
njihovog rada (Jovan 14,16.17). Na dan Pedesetnice se ispunilo ovo Isusovo
obećanje, kada se Sveti Duh spustio na sve apostole (Dela 2,4; 4,8.31),
preobražavajući pojedinačne vernike. Novozavetni tekstovi govore da se Sveti Duh
došao na apostole (Dela 1,8; 19,6),
da im je bio dat od Boga (Dela 8,18; 15,8), ili da vje pao na njih (Dela 10,44;
11,15). Bez obzira na terminologiju, postoji čvrsto uverenje da je Bog u Hristu
dao Svetoga Duha onima koji su se oslonili na Njega i da je taj dar neophodno
osposobljenje za hrišćansku službu. Svedočenje Novoga zaveta na ovom području je
tako obilno da smo jednostavno primorani da biramo tekstove na koje ćemo se
pozvati.
Kao Osoba,
a ne kao sila ili uticaj, Sveti Duh je svedočio njihovome duhu (Rimljanima
8,16), posredovao za njih (Rimljanima 8,26.27), posvećivao ih (Rimljanima 15,16;
2.Solunjanima 2,13). On ih je učio (1. Korinćanima 2,13), živeo u njima (2.
Timotiju 1,14), i osposobljavao ih (2. Korinćanima 3,6). Nedvosmisleni uspeh
njihovog svedočenja (Dela 2,37-47)
pokazuje da je ovo obećanje Očevo bilo ispunjeno (Dela 1,4.5). Isto toliko
veličanstveno i zadivljujuće je bilo i delovanje Svetoga Duha u okviru zajednice
vernika. On je davao snagu Crkvi za njeno svakodnevno svedočenje (Dela 1,31),
čuvao njeno jedinstvo (Efescima 4,3.4; Filibljanima 2,1.2), pomagao Crkvi da
razreši sukobe (Dela 15,8.28.29) i da izabere starešine (Dela 20,28). Uloga
Svetoga Duha u pokretanju misije među neznabošcima jasno je vidljiva u
tekstovima kao što su Dela 13,1-4. kao i Njegovo stalno vodstvo u širenju
misije, u otvaranju i zatvaranju vrata (Dela 16,6-10; 19,21; 20,22,23). Uticaj
Svetoga Duha je tako potpuno prožimao život novozavetne Crkve da se jedva može
navesti neko, područje života – pojedinačno ili zajedničko – koje bi ostalo
izvan sfere Njegovog uticaja.
Da bi
osposobio hrišćansku zajednicu, Sveti Duh je dao posebne darove pojedinačnim
vernicima (Rimljanima 12,6-8; 1. Korinćanima 12,411.27-31; Efescima 4,11). Ti
darovi ili karizmata, darovi blagodati, ne smeju se zamenjivati s hrišćanskim
vrlinama, koje su opisane kao rod Svetoga Duha (Galatima 5,22.23). Njih Sveti
Duh daje onima koje izabere i kada tako odluči (1. Korinćanima 12,11). Neki od
tih darova odnose se na praktične službe, kao što su lečenje, čunjenje čuda,
upravljanje. Drugi se odnose na službe Reči Božje, kao što su službe apostola,
proroka, evanđelista. Sve se daju Crkvi radi opšteg dobra (1. Korinćanima 12,7)
i za izgrađivanje Crkve (1. Korinćanima 14,12). Oni treba da ojačaju vernike u
veri i da ih osposobe da obavljaju svoju službu u Crkvi ili među neznabošcima.
Izlivanje Svetoga Duha – i Njegovih darova – apostoli predstavljaju kao dar
proslavljenog Gospoda preko kojih On nastavklja svoje delo na Zemlji (Dela 2,23;
Jovan 7,39).
Karizmatski darovi
Svetoga Duha ne iscrpljuju novozavetno razumevanje evanđeoske službe, nisi se
oni sagledavaju kao zadovoljavanje potreba uobičajene službe. Više nego jednom,
Pavle u svojim spisima govori o starešinama i vladikama (Filibljanima 1,1; 1.
Timotiju 3,1; 5,17.19), kao što čine i Jakov i Petar (1. Petrova 5,1; Jakov
5,14). Svakako da je apostol imao u vidu određene službe kada je pozivao
solunske vernike da "pripoznaju one koji se trude među njima, i nastojnike svoje
u Gospodu i učitelje svoje" (1. Solunjanima 5,12). Teško je voditi bilo koju
grupu u toku bilo kojeg razdoblja vremena bez nosilaca odgovornosti bilo koje
vrste, i postoje dokazi da ni novozavetna Crkva to nije
pokušavala.
Što se
tiče organizacije prve Crkve, novozavetni spisi nisu tako podrobni kao što bismo
to želeli, ali nam ipak daju solidne i važne pojedinosti o tom
pitanju.
Izgleda
očigledno na temelju Evanđelja da
je Isus, pošto je nameravao da utemelji vidljivu zajednicu svojih
sledbenika, ostavio svojim učenicima nekoliko formalnih uputstava o njenoj
organizaciji. Vrlo kratko vreme posle Njegovog uznesenja, pojavljuje se dobro
definisana zajednica učenika koju predvode apostoli (Dela 1,13-15; 2,14), s vrlo
jasnim saznanjem o svojoj misiji (Dela 2,37-41), zajednica koja se brzo širi
(Dela 2,41; 4,4; 6,7). Apostoli se pojavljuju kao starešine ik učitelji te
zajednice (Dela 37,42; 3,1; 5,1-3).
U toku
vremena brojčano umnožavanje učenika i ista duboka svest o misiji (Dela 6,1-3)
navela je apostole da prenesu jneke od svojih zaduženja na sedmoricu vernika
koji će im pomagati u službi (Dela 6,4-6). Pošto "Reč Božja rastijaše" (Dela
6,7) i pošto se rasplamsalo progonstvo Crkva se proširila i na druge krajeve
Palestine i okolnih zemalja (Dela 6,8-11). U Fenikiji i Kipru i Antiohiji "mnogo
ih verovaše i obratiše se Gospodu" (Dela 11,19-21), osnivajući nove meske crkve,
kao što je bila ona u Antiohiji (Dela 6,26). Pokrenuta Svetim Duhom i
nastojanjem antiohijske crkve, misija Pavla i Varnave dovela je do osnivanja
mnoštva drugih mesnih crkava, od kojih je svaka imala starešine, koje su
potvrdili Pavle i Varnava, ali verovatno na predlog mesnih crkava, kao što je to
bio slučaj sa sedmoricom o kojima je reč u Delima 14,23; 6,3. Takve starešine su
već delovale u Jerusalimu, kao što je zapisano u Delima
11,30.
Priznavanje
apostolskog starešinstva je nesumnjivo. U najužem smislu te reči, Dvanaestoricu
je izabrao i postavio sam Isus (Matej 10,1-4), Matej je zamenio Judu, ali se
isti rang u širem smislu morao priznati i Pavlu i Varnavi (Dela 14,4.14), Jakovu
(Galatima 2,9) i Androniku i Juniju (Rimljanima 16,7). U strukturi Crkve koja se
naglo razvijala, Dvanaestorica i Pavle, koji su se lično sreli sa Isusom i
kojima je On lično uputio poziv, zauzimaju jedinstven autoritativan položaj.
Zajedno s prorocima, oni predstavljaju temelj na kojemu je Crkva podignuta, dok
je Isus ugaoni kamen cele građevine (Efescima 2,20). Kao temelj Crkve oni nemaju
naslednika. Oni su predstavljali prirodne vođe i učitelje hrišćanske zajednice.
Dok su se
apostoli starali o onome što bi se moglo šire opisati kao opšti i globalni
poslovi, izgleda da su đakoni i starešine svoju službu obavljali na lokalnom
nivou. Starešine ili prezviteri, poznati i kao vladike ili nastojnici – u Novom
zavetu ti nazivi se međusobno
zamenjuju (Dela 20,17.28; Titu 1,5.7; 1. Petrova 5,2) obavljali su dužnosti koje
su bile prvenstveno duhovnog i nadzornog kataktera (Dela 20,17-28; 1. Petrova
5,1-3; Jakov 5,14). Oni su delovali među svojim savernicima i bili su zaduženi za njih "u Gospodu"
(1. Solunjanima 5,12), svakako kao starešine i vođe. Trajnost njihove uloge se
vidi iz liste kvalifikacija, koje su se tražile od takvih starešina (1. Timotiju
3,1-7; Titu 1,7-9). To isto se odnosi i na đakone, čije je zaduženje svakako
bilo duhovne prirode, iako su morali obavljati i svetovne poslove Crkve (Dela
6,1-6. 8-14; 8,4-13. 26-40; 1. Timotiju 3,8-13).
Drugim
rečima, funkcije vodstva u najranijim fazama istorije Crkve nalazile su se
predominantno u rukama apostola. Kada je Crkva brojčano porasla, neophodnost
upravljanja, poučavanja i disciplinovanja dovela je do toga da su neke funkcije
apostolske službe bile prenesene na lokalne vernike, kojima su to omogućili
duhovni darovi dobijeni od Boga. Polako se razvijala dobro promišljena
organizaciona struktura Crkve. Veliki deo upravljanja lokalnom crkvom bio je u
rukama lokalnih starešina, dok su se teži problemi koji su nastajali zbog velike
proširenosti Crkve rešavali na širim skupovima (Dela
15,1-6).
C. Upravljanje Crkvom i
Novi zavet
U svojoj
usnovi upravljanje Crkvom svodi se na primenu niza pravila i odredaba, koje
treba da omoguće ostvarenje misije Crkve i rad onih koji su uključeni u tu
misiju. Bilo je onih koji su u upravljanju Crkvom ili u crkvenom redu videli
odstupanje od osnovnih načela evanđelja, tvrdeći da u Crkvi Duh treba da radi
šta hoće i da Njegovo delo ne može biti usmeravano odlukama ljudskih bića.
Međutim, na temelju onoga što smo do sada ustanovili čini se da Duh u Bibliji
nije toliko "duhovan" da ne bi mogao da se vlada po izvesnom redu. Ostaje,
dakle, samo pitanje koji oblik upravljanja je propisan u Bibliji. Novi zavet,
koji prati život Crkve od samog početka, iznosi iznenađujuće mali broj detaljnih
podataka o organizaciji Crkve, osim u Delima apostola i u Pavlovim pastoralnim
poslanicama.
U toku
stoleća pojavile su se tri teorije o upravljanju Crkvom i svaka od njih smatra
da se zasniva na biblijskim temeljima. Episkopalni sistem predstavlja
upravljanje Crkvom preko episkopa ili vladika (episkopoi). Iako se oblici
episkopalne uprave razlikuju, najprošireniji oblik tog sistema polazi od
pretpostavke da je Hristos autoritet i upravljanje Crkvom poverio direktno i
isključivo episkopima kao naslednicima apostola. Najrazvijeniji primer takve
episkopalne uprave poseban autoritet je pripisao episkopu Rima, smatrajući ga
vrhovnim episkopom.
Kongregacionalizam
je sistem upravljanja Crkvom koji naglašava ulogu pojedinačnih hrišćana i mesnu
crkvu proglašava sedištem autoriteta, navodeći biblijske presedane. Ovde je
naglasak stavljen na autonomiju i nezavisnost lokalne crkve. Samo Hristos može
da bude Glava Crkve. Vlast nad crkvom počiva isključivo na vernicima mesne
crkve. Saradnja i udruživanje mesnih crkava se prihvata, ukoliko koristi mesnoj
crkvi, ali uloga udruženja je strogo savetodavna.
Prezviterijalni
oblik upravljanja Crkvom prihvata vladu starešina ili prezvitera kao
predstavnika Crkve. Autoritet je u rukama prezvitera, bolje rečeno u nizu
predstavničkih tela. Hristos je svoj autoritet preneo na pojedinačne vernike koji ga
daju izabranim starešinama kao svojim predstavnicima. Prezviteri se služe
delegiranim autoritetom u ime vernika, i lokalno i kao članovi upravnih tela,
sastavljenih od klerika i laika.
Svaki od
savremenih tipova upravljanja Crkvom može da se pozove na neke novozavetne
elemente da bi opravdao postojanje svoje organizacije. Ipak, postoje neka načela
i činjenice u novozavetnim spisima koje se ne mogu
zanemariti.
Da počnemo
od činjenice da je Hristos Glava Crkve i da je jedino On izvor autoriteta u
svemu. Njegova volja, otkrivena u Njegovoj pisanoj Reči, predstavlja konačno i
neopozivo merilo po kojemu Crkva mora da određuje sve svoje postupke. Iako se
može kazati da Hristos primenjuje svoj autoritet u Crkvi preko njenih starešina – kao što
je to bilo u vreme apostola – ne sme se shvatiti da je Hristos svoj autoritet
preneo na svoje sluge. One imaju samo izvedeni, delegirani autoritet. Te
starešine, koje je Bog pozvao a Crkva izabrala, odvojene su da vode Crkvu na
različitim područjima njene misije u celom svetu.
To je bio
i oblik upravljanja Crkvom prema kojemu se Crkva kretala u danima apostola.
Biblija ne potvrđuje postojanje nekog episkopalnog sistema, koji bi Crkvu
organizovao po monarhističkim, pa čak i imperijanim pravilima. Biblija ne
podupire ni mišljenje po kojemu bi svaka mesna crkva bila kompletna Crkva,
nezavisna od svih ostalih, bez ikakve autoritativne organizacione strukture
iznad lokalne zajednice. Izgleda,
umesto toga, da biblijski podaci pružaju sliku osnovnog reprezentativnog oblika upravljanja Crkvom u kojemu
dolazi do izražaja sveštenstvo svih vernika i darovi blagodati dobijeni Svetim
Duhom, uz istovremeno priznavanje autoriteta predstavničkih
tela.
Rasprava
se vodila ne samo o preciznoj prirodi karizmatskih darova, već i o njihovom
mestu u upravljanju Crkvom. Nekoliko funkcija starešinstva u Crkvi opisane su
kao "darovi" u Efescima 4,11: apostoli, proroci, evanđelisti, pastiri i
učitelji. One u sebi nose izvestan stepen autoritativnog starešinstva. Osim
toga, kao što je već ranije spomenuto, da su crkve, koje Pavle spominje, imale
formalno starešinstvo vidi se jasno iz činjenice da apostol poziva Solunjane da
poštuju one koji su postavljeni nad njima
- proistamenoi – "u Gospodu" (1. Solunjanima 5,12). Isti particip je
upotrebljen kasnije kada apostol govori o episkopima (1. Timotiju 3,4), o
đakonima (1. Timotiju 3,12) i o starešinama (1. Timotiju 5,17), što navodi na
zaključak da se pojam proistamenoi odnosi na funkciju ili položaj starešina,
episkopa i đakona.
Raspravljajući o
pitanju kako se karizmatsko i institucionalno starešinstvo međusobno odnose,
neki smatraju da Crkvi nije potrebna nikakva organizacija, jer je svaki vernik
rođen po Duhu i primio je makar jedan dar Duha (1. Korinćanima 12,7; 1. Petrova
4,10). Po tom gledištu, potreba za institucionalizovanim položajima pojavila se
u Crkvi tek kada je karizmatska služba nestala iz nje, i da je ona time postala
nedostojna svoga poziva. Drugi, ističući činjenicu da nekoliko Pavlovih
poslanica, kao i Dela apostola, potvrđuju važnost organizacije, smatraju da
gornja teorija jednostavno zanemaruje biblijske činjenice. Izgleda, po svemu
sudeći, da je mnogo prihvatljivije pretpostaviti da su karizmata i
institucionalizovane službe, kao što su starešine, episkopi i đakoni, postojale
ruku pod ruku i da je ostvarenje misije Crkve zavisilo i od jednih i od
drugih.
Za "novi
put" koji će trasirati svojim utelovljenjem, svojim životom i svojom smrću, naš
Gospod je unapred utemeljio neke obrede i pozvao sve svoje novorođene sledbenike
da ih poštuju. Radi se o krštenju i Gospodnjoj večeri. Neki ove ustanove zovu
ordinances, a neki sakramenti. Na temelju latinske reči "ordo", koja označava
"poredak", "red", obred je običaj, ustanova, utemeljen po Gospodnjoj odredbi.
Sakrament, na temelju latinske reči sakramentum – koja se odnosi na sve što je
sveto i tajanstveno – može se definisati kao obred kod kojega su duhovne
stvarnosti izražene vidljivim znacima, sugerišući po nekima da se radi o nečemu
što je veće od samog obreda, koji je vidljivi znak i koji se uklapa u tu
stvarnost. Oba naziva su strana Novom zavetu, ali oba obreda predstavljaju srž
ispoljavanja vere Crkve.
Obred
krštenja je, možda, prihvatio svoj spoljašnji oblik od jevrejskog krštenja
obraćenika ili od obreda koji je obavljao Jovan Krstitelj. Zajedničko i jednom i
drugom obredu je pretpostavka o prekidu starog načina života i o prihvatanju
novog. Jovanovo krštenje, međutim, bilo je namenjeno Jevrejima i predstavljalo je poziv na "pokajanje
za oproštenje greha" (Marko 1,4). Što se tiče Gospoda Isusa Hrista, On je svojim
krštenjem najsnažnije naglasio
svoju odanost svom jedinstvenom zadatku, posvećenje svojoj mesijanskoj misiji
(Matej 3,15). Hrišćansko krštenje ima jedno potpuno novo značenje. Hristovo
utelovljenje, život i smrt omogućili su ostvarenje Božjeg plana spasenja, pa
krštenje u ime Isusa Hrista izražava prihvatanje spasenja verom u Isusa
Hrista.
Zapovest
da se obavlja krštenje bila je deo velikog zadatka koji je Isus dao Crkvi, kada
joj je naredio da u svim narodima, plemenima i jezicima stvara učenike Isusa
Hrista i da ih onda krštava (Matej 28,19). Apostoli su verno izvršili ovu
zapovest našeg Gospoda. Izveštaje o krštenjima nalazimo u Delima 2,38.41;
8,12.13.16.36-38; 9,18; 10,47; 16,15. Objavljivanje evanđelja pozivalo je na
odluku koja se ostvarivala krštenjem. U Novom zavetu nema izveštaja o nekrštenim
hrišćanima.
Po svojoj
suštini krštenje je jednostavan obred koji odražava značenje evanđelja i plana
spasenja čiji je simbol. Sam pojam je nastao na temelju reči "baptizo", koja je
pojačani oblik reči "bapto" – uroniti, biti ispod. Kada se odnosi na krštenje
vodom (Matej 3,6; Marko 1,9; Dela 2,41), prenosi misao o uronjavanju, stavljanju
pod vodu. Istovremeno, pošto se reč baptizo upotrebljava na različite načine u
Novom zavetu, uključujući pranje (Marko 7,4; Luka 11,38), Hristove patnje i smrt
(Marko 10,38.39; Luka 12,50), ne bi bilo pravilno kada bismo njeno originalno
značenje upotrebili kao konačni dokaz o načinu krštenja. Međutim, ipak se ne sme
zanemariti dodatna važnost činjenice da se krštenje u nekoliko slučajeva koji su
zapisani u Novom zavetu zaista obavilo uronjavanjem (Matej 3,6; Marko 1,5.9.10;
Jovan 3,23), što navodi na zaključak koji je potvrđen teološkim značenjem obreda
po tumačenju novozavetnih pisaca.
Za Pavla
značenje krštenja je prvenstveno i najdirektnije povezano sa spasonosnim
događajima Isusovog života, smrti i vaskrsenja, koji su sadržani u koncepciji o
umiranju i vaskrsavanju sa Hristom. Apostol pita: "Ili ne znate da svi koji se
krstismo u Isusa Hrista, u smrt njegovu krstismo se? Tako se s njime pogrebosmo
krštenjem u smrt da kao što usta Hristos iz mrtvih slavom očevom, tako i mi u
novom životu da hodimo." (Rimljanima 6,3.4; Kološanima 2,12) Pavlovo tumačenje
dobija svoj puni značaj jedino u krštenju uronjavanjem.
Ono što je
Hristos učinio za sve grešnike na Golgoti svaki pojedinačni hrišćanin prisvaja
svojim krštenjem. Prilikom krštenja hrišćanin umire s Hristom, razapinje se s
Njime (Rimljanima 6,6.8; Kološanima 3,3). Njegova smrt oslobađa ih od greha
(Rimljanima 6,7.18). Vaskrsnuvši s Hristom, oni započinju da žive novim životom
(Rimljanima 6,11-13; 7,4-6; Kološanima 3,1). Uronjavanje u vodu je vidljiva
slika uronjavanja u Hrista. Ustajanje iz vode je vidljiva slika novog života u
Hristu, "oblačenja" Hrista (Rimljanima 13,14; Galatima
3,27).
Uronjavanje u vodu
je i vidljiva slika vitalnog unutrašnjeg predanja Hristu. To je živopisno
opisano u Rimljanima 6, na primer, sa nekoliko reči praćenih prepozicijom "syn",
koja znači "sa". Mi smo pogrebeni zajedno (synetaphemen), postali smo jedna
biljka s Njime (symphytoi); stara priroda je razapeta zajedno s Hristom (syn
Christo), tako da ćemo i živeti s Njime (syzesomen; Rimljanima 6,4-6.8). Ove
različite teme nalaze svoj opšti fokus u fundamentalnoj misli o krštenju kao
davljenju starog života i u pojavljivanju novog života, u smrti i
vaskrsenju.
Ipak,
hrišćani nisu sagledani jedino kao kršteni "u Hrista" (Galatima 3,27), već i kao
"kršteni u jedno telo", Crkvu, Telo Hristovo (1. Korinćanima 12,13). Ako je
krštenje izjednačavanje s Hristom, ono je istovremeno i izjednačavanje s
Njegovim Telom, s Njegovom Crkvom. Po Pavlovim rečima "Jer jednim Duhom mi se
svi krstismo u jedno telo!", hrišćansko krštenje je krštenje "u ime Isusa
Hrista" (Dela 2,38; 10,48) ili ""u ime Gospoda Isusa" (Dela 8,16; 19,5), što,
umesto da daje na uvid različite kršteničke formule, izgleda da ukazuje na
teološku važnost krštenja. Pavlove reči još jasnije naglašavaju da oni koji su
kršteni pripadaju Hristu, jer još jednom ponavljaju nagoveštaj o inkorporaciji,
sjedinjenju.
U ovom
trenutku treba da bude jasno da se radi o krštenju vernika. Ako zaista
simbolički predstavlja grešnikovu smrt grehu, posle koje sledi novi život –
smrt, pogreb i vaskrsenje Isusa Hrista – krštenje je delo vere i javno
svedočanstvo da je krštenik sjedinjen s Hristom u Njegovoj smrti i vaskrsenju,
svedočanstvo o krštenikovoj predanosti Hristu. To objašnjava zašto se tako često
u knjizi Dela apostola međusobno povezuju objavljivanje evanđelja, vera,
pokajanje i krštenje.
Na dan
Pedesetnice, odgovarajući na pitanje: "Šta da činimo, ljudi braćo?" – Petar
odgovara: "Pokajte se i da se krstite svaki od vas u ime Isusa Hrista za
oproštenje greha, i primićete dar Svetoga Duha!" (Dela 2,37.38) Upravo "kada pak
verovaše Filipu koji propovedaše evanđelje... i o imenu Isusa Hrista",
stanovnici Samarije "krštavahu se" (Dela 8,12). Dajući odgovor na pitanje
tamničara u Filibi: "Šta mi treba činiti da se spasem?" – Pavle je kazao
jednostavno: "Veruj Gospoda Isusa Hrista i spašćeš se ti i sav dom tvoj!" (Dela
16,30.31) Kratko vreme posle toga, celi dom je bio kršten.
U svim
ovim slučajevima krštenje je bilo izraz pokajanja i obraćenja, što znači da su
domaćinstva i porodice spomenute u izveštajima (Dela 11,14; 16,15.31-34; 18,8)
ispunile uslove za krštenje: odazvale su se propovedanju Reči, objavile svoje
pokajanje i svoju veru. Nema nikakvih nagoveštaja u Novom zavetu da je ikada
došlo do krštenja dece. Ukupni tok svih izveštaja ide u potpuno drugom smeru.
Uronjavanje vernika predstavljalo je oblik krštenja u vreme apostola. Uvođenje
bilo kojeg drugog oblika krštenja smatralo bi se neovlaštenim činom i moglo bi
dovesti do pogrešnih shvatanja samog obreda krštenja.
U nekoliko
novozavetnih tekstova dar Svetoga Duha i krštenje vodom izričito se dovode u
blisku međusobnu vezu (Dela 2,38; 8,14-17.18; 10,44-48; 19,1-7; Matej 3,11;
Marko 1,8; Luka 3,16; Jovan 1,33; 3,5). U nekim slučajevima, izlivanje Svetoga
Duha je čak prethodilo krštenju (Dela 10,44.47), a u nekima se dogodilo posle
krštenja (Dela 2,37.38; Marko 1,8). U dva slučaja novozavetni tekst povezuje
polaganje ruku s izlivanjem Svetoga Duha (Dela 8,12-17; 19,1-6). Ipak, ne
postoji nikakvo novozavetno pravilo da je polaganje ruku neophodan uslov za
izlivanje Svetoga Duha ili da je to vreme Njegovog izlivanja. U slučaju
Kornelija, Sveti Duh je bio izliven pre krštenja i bez ikakvog vidljivog
cereminijala, kao što bi bilo polaganje Petrovih ruku (Dela 10,44-48). Međutim,
posle tako očiglednog znaka božanske naklonosti apostol nije zaključio da je
Koreneliju i članovima njegovog doma krštenje vodom nepotrebno. Jedno ne
isključuje drugo.
U Novom
zavetu obred krštenja predstavlja celinu, jedinstven obred koji ne treba
analizirati po njegovim sastavnim delovima. Ukupnost akcije dovodi do izlivanja
Svetoga Duha. Nema biblijskog krštenja bez Svetoga Duha. Krštenje je uvek
krštenje vodom i Svetim Duhom.
Drugi
biblijski utemeljeni obred u životu Crkve je Gospodnja večera. Ovaj obred, koji
je ustanovio sam Isus one noći kada je bio izdan (Matej 26,20-30; Marko
14,17-25; Luka 22,14-23), u Bibliji se naziva "Gospodnja večera" (1. Korinćanima
11,20), "zajednica tela Hristova" (1. Korinćanima 10,16), "trpeza Gospodnja" (1. Korinćanima
10,21). Neki govore o "lomljenju hleba" (Dela 2,42.46), dok je drugima
prikladniji naziv "euharistija", izvedenica iz grčke reči "euharisteo", koja se
izgovarala u znak zahvalnosti pre uzimanja hleba i vina (Matej 26,27; 1.
Korinćanima 11,24). Izgleda da je predstavljala deo zajedničkog obroka, bar u
Korintu, koji se uzimao zajedno s hlebom i čašom po uzoru na Poslednju večeru,
opisanu u sinoptičkim Evanđeljima.
Zajedničko
svedočanstvo sinoptičkih Evanđelja ne ostavlja mesta za sumnju da je obred
ustanovio sam Hristos. Iako preostaju neke teškoće o prirodi Poslednje večere i
njenim odnosom prema jevrejskoj Pashi, Gospodnja večera ima sve karakteristike
pashalnog obroka, bilo prema opisu Evanđelja ili Pavlovim rečima (1. Korinćanima
10,14.22; 11,23-34), koji piše: "Pasha naša zakla se za nas, Hristos" (1.
Korinćanima 5,7). Ono što je počelo
kao pashalni ritual, kao podsećanje na izlazak iz Egipta i na uspostavljanje
zavetnog odnosa na Sinaju (2. Mojsijeva 24), postalo je proslava novog izlaska,
ovaj put iz ropstva grehu, i uspostavljanja novog zaveta, koji će biti zapečaćen
Hristovom krvlju.
a. Pogled unazad. Hristova zapovest: "Ovo činite meni za
spomen!" (1. Korinćanima 11,24), pokazuje prvenstveno značenje Gospodnje večere.
Ona je pre svega memorijalni obred, ne na sve što je Hristos rekao i učinio, već
u prvom redu na Njegovu izbaviteljsku smrt. Kao što je jevrejska Pasha bila
pogled unazad, podsećanje na Božje moćno delo kojim je izbavio Izrailja iz
egipatskog ropstva ( 2. Mojsijeva 12,14; 13,3.8.9; 5. Mojsijeva 16,3), tako je i
Gospodnja večera, kada hriščani zajednički dele hleb i čašu, podsećanje na
odlučujuće delo koje je Hristos učinio na Golgoti, na novi izlazak (Luka 9,31),
na Isusovu pobedu nad grehom i smrću. Lomljenje hleba i deljenje vina stalno
podsećaju Crkvu na Hristovu posredničku smrt i na njeno značenje kojim je
utemeljena (Dela 20,28) i koja je temelj našeg spasenja.
b. Sadašnje podsećanje. Gospodnja večera
objavljuje i istinu za sadašnje vreme. Oni koji se okupljaju "oko trpeze
Gospodnje" (1. Korinćanima 10,21) da učestvuju u ""Gospodnoj večeri" (1.
Korinćanima 11,20) izražavaju vidljivo svoje sadašnje međusobno zajedništvo koje
nastaje kao posledica jedinstva s Glavom Crkve, samim Isusom. "Jer smo jedan
hleb – mnogi koji ga lome postaju jedno Telo, jer "svi u jednome hlebu imamo
zajednicu" (1. Korinćanima 10,16.17). Jasno je da po Pavlovom mišljenju
Gospodnja večera predstavlja temelj
zajedništva, jedinstva. U osnovi ovog trajnog zajedništva između Boga i
Njegovog naroda nalazi se zavet, novi zavet, naglašen u svakom izveštaju o
obavljanju ovog obreda (Matej 26,28; Marko 14,24; 1. Korinćanima
11,25).
c. Pogled u budućnost. Kao uspomena na prošlost i kao podsetnik
za sadašnjost, Gospodnja večera koju je ustanovio sam Hristos, omogućuje i
pogled u budućnost, pogled prema Gospodnjem drugom dolasku. "Jer kada god jedete
ovaj hleb i čašu ovu pijete, smrt Gospodnju obznanjujete, dokle ne dođe." (1.
Korinćanima 11,26) Isti eshatološki motiv izrazio je i sam Isus, kada je rekao:
"Kažem vam, pak, da neću od sada piti od ovoga roda vinogradskoga do onoga dana
kada ću piti s vama novoga u carstvu oca svojega." (Matej 26,29; Marko 14,25;
Luka 22,16.18) Kao što ni Jevreji prilikom svetkovanja Pashe nisu gledali samo u
prošlost, na svoje izbavljenje iz ropstva, već i na novo izbavljenje koje će
doneti Mesija za kojim su čeznuli, tako i hrišćansko zajedništvo oko Gospodnje
trpeze predstavlja objavljivanje da je Onaj koji je došao, koji je sada s njima,
obećao da će opet doći.
d. Simbolički elementi. Prilikom Gospodnje večereuspostavlja se
stvarno zajedništvo sa Hristom, iako ne u smislu da su Hristovo telo i Njegova
krv prisutni u elementima Gospodnje večere. Hristovo telo i Njegova krv nisu
ništa više danas prisutni u elementima hleba i vina nego što su to bili u
trenutku kada je Isus ustanovio ovaj obred, kada je uzeo hleb i dao ga
učenicima, govoreći:: "Uzmite i jedite; ovo je telo moje!", kada je na isti
način uzeo čašu i dao je njima, objašnjavajući: "Pijte iz nje svi, jer ovo je
krv moja novoga zaveta koja će se proliti za mnoge radi otpuštanja greha!"
(Matej 26,26-28). Njegovo uputstvo je bilo jasno: "Ovo činite ...meni za
spomen!" (1. Korinćanima 11,24.25) Beskvasni hleb i neprevreli grožđani sok –
koji jedini može simbolički predstaviti bezgrešno savršenstvo Hristove osobe –
uzimaju se zajednički "Njemu za spomen"; govore o posredničkoj smrti i spasenju
i objavljuju ih sve do Njegovog dolaska.
Osim
Pavlovog objašnjenja u 1. Korinćanima 10. i 11. u Bibliji se malo govori o
preduslovima za učestvovanje u obredu Gospodnje večere. Ipak, ako već samom
svojom prirodom ovaj obred ukazuje na duhovni odnos između pojedinaca i Gospoda,
Gospodnja trpeza je prostrta samo za one koji imaju deo u Njemu i u Njegovom
spasenju. Preduslov, možda, proizlazi iz Pavlovog usrdnog pozivanja da Crkva
izvadi iz svoga Tela one za koje se zna da žive u otvorenom grehu (1.
Korinćanima 5,1-5). Ipak, Hristovo ponašanje prema učeniku koji ga je izdao
treba da opomene hrišćane protiv prekomerne isključivosti.
Iz
biblijske perspektive, obred Gospodnje večere je nepotpun bez obreda Pranja
nogu. Isto onako kao što je jevrejskom obredu Pashe pridodao dublje značenje,
Isus je i obredu Pranja nogu, starozavetnom obredu gostoljubivosti, pripisao
novo značenje i učinio ga nerazdvojnim delom Gospodnje večere (Jovan 13,1-5). Ne
samo da je svojim primerom urezao u misli prisutnih učenika potrebu za krotkošću
i spremnošću na služenje bližnjima, već se poslužio ovim obredom da svoje ohole
i sebične učenike pripremi za učestvovanje u obredu Gospodnje
večere.
Trebalo je
da obred Pranja nogu postigne nešto mnogo više nego da samo očisti noge učenika
od prljavštine prašnjavih i blatnih drumova, jer je Isus, pošto je oprao noge
učenicima i misleći na Judu rekao da su sada čisti, ali da se to ne odnosi na
sve njih (Jovan 13,10.11). Uzvišenije čišćenje, čišćenje srca, predstavljalo je
Isusov cilj kada je ustanovio ovaj obred. Njegov institucionalni, odnosno trajni
karakter jasno je izražen Hristovim nalogom: "Jer ja vama dadoh ugled da i vi
činite kao što ja vama učinih!". Osim toga, Isus je trajnost obreda naglasio i
dodatnim rečima: "Kada ovo znate, blago vama ako izvršujete!" (Jovan
13,15.17)
Da li ovaj
obred ima nekog značaja u ovo naše sadašnje vreme, osim da naglasi veliku istinu
da je služenje bližnjima i Bogu oznaka hrišćanske veličine? Hristovo objašnjenje
Petru da "okupani (louo) nema potrebe za pranjem ((nipto), osim za pranjem nogu,
jer je sav čist" (Jovan 13,10. original), izgleda da odgovara na naše pitanje.
Slično učenicima, čije su noge u sandalama mogle biti prekrivene prašinom i zato
se morale ponovo prati, tako se i hrišćani, kršteni u Hrista i oprani Njegovom
krvlju, mogu spotaći dok žive hrišćanskim životom i tako doći u položaj da
Hristova blagodat očišćenja mora da opere njihovu prljavštinu. Nije potrebno da
se takvi ponovo krštavaju: "Opranome ne treba do samo noge oprati, jer je sav
čist!" Obred Pranja nogu predstavlja neophodno priznavanje naše sebične
obuzetosti samim sobom i naše potrebe za Hristovom blagodaću i za obnavljanjem
našeg kršteničkog zaveta. Poziv za održavanjem tog obreda: "Jer ja vam dadoh
ugled da i vi tako činite kao što ja vama učinih!" (Jovan 13,15.17) isto je tako
jasan kao i naredba o održavanuju same Gospodnje večere: "Ovo činite meni za
spomen!" (1. Korinćanima 11,24). Isti glagol "poieo" – činiti, upotrebljen je u
oba slučaja. Nema nikakbog biblijskog razloga da se bilo koja od ove dve
zapovesti shvati u pretežno simboličkom smislu. Isus je Crkvi dao samo dva
obreda, krštenje i Gospodnju večeru, koja uključuje i obred Pranja nogu. Nijedan
od ova dva obreda nije izgubio svoju važnost. Oba su bila ustanovljena radi
duhovnog uzdizanja Crkve i osposobljavanja svetih za evanđeosku
službu.
Iako je
prvenstvena dužnost Crkve da obožava i proslavlja Boga (Efescima 1,3.5.11-14),
posle svog vaskrsenja Hristos joj je kao prvi zadatak dao da propoveda evanđelje
(Marko 16,15; Luka 24,45-47; Dela 1,8). Crkva nije samo skup ljudi i žena koji
su se okupili da slave Isusa Hrista i Njegova učenja, već je to i narod koji je
Bog pozvao da svedoči za Njega, da nosi i objavljuje Hristovo ime (1. Petrova
2,9). Prilikom izvršavanja ovog zadatka Crkva se neprestano suočava s pitanjem
autoriteta. U kojoj meri ona ispunjava Hristovu nameru? Kako se, na primer, može
osigurati da u svom učenju i propovedanju
ne popusti kulturnom i filozofskom uticaju različitih sredina u kojima
ispunjava svoju misiju?? Gde da nađe nepogrešivi autoritet kojim bi razrešila
takve dileme?
Kao
Stvoritelj, Otkupitelj i Održavatelj, Gospod i Car svega što je stvoreno, jedino
je Bog izvor i temelj autoriteta za Crkvu. Međutim, naše znanje o Bogu mora biti
znanje dobijeno od Boga, jer jedino kada se On sam otkrije Njegov narod ga može upoznati. U
otkrivenju Bog se pokazuje ljudskim bićima i otkriva im svoju volju. Ovo
božansko otkrivenje je posebno izraženo u delovanju proroka koji su Božje misli
prenosili Njegovom narodu (Jevrejima 1,1). Iako je tako, najuzvišeniji izraz
božanskog samootkrivanja nalazimo u Isusu Hristu, koji je utelovljena Božja Reč
(Jovan 1,1-3.14; 1. Timotiju 3,16), koji je istovremeno i ishodište i sadržaj
božanskog otkrivenja (Jovan 1,18; 3,31). U Njemu, kao Spasitelju i Gospodu,
božansko otkrivenje i božanski autoritet nalaze svoje središte i svoju
konačnost.
Ukratko,
Božja Reč, koja uživa autoritet nad hrišćanima i Crkvom poznata je prvenstveno i
najviše kao Osoba, kao Isus Hristos, koji je došao da nam otkrije Oca i objavi
evanđelje o spasenju. On je izabrao i grupu apostola da bi Njegova reč i Njegovo
svedočenje mogli biti verno
objavljeni i protumačeni posle Njegove smrti (Marko 3,13.14). Apostoli nisu bili
samo svedoci razapetoga i vaskrsloga Hrista, već su od Njega dobili i zadatak i
ovlašćenje (Matej 28,18-20; Dela 2,1-4; Rimljanima 1,1; Dela 13,2-4; 22,21) da
propovedaju evanđelje (Dela 14,7.21; 16,10; 1. Petrova 1,12) i da Hrista
objavljuju Jevrejima i neznabošcima
(Dela 17,3; Rimljanima 10,17; 16,25; 1. Korinćanima 1,23; 2,2; 2.
Korinćanima 1,19). Oni su bili najautoritativniji ljudski glasovi u okviru
Crkve.
Autoritet
apostola, međutim, nije bio njihov autoritet, jer je evanđelje, kao što Pavle
naglašava, uživalo prvenstveni autoritet. I svaki apostol, koji bi potkopavao
autoritet evanđelja, morao je biti isključen iz društva Hristovih apostola
(Galatima 1,8.9). Ili "rečju ili iz poslanice naše" (2. Solunjanima 2,15), u
punoj poslušnosti Hristu, apostoli su objavljivali "Reč Božju" (1. Solunjanima
2,13), i očekivali su od vernika da je prihvate kao Gospodnju zapovest (1.
Korinćanima 14,37). Govoreći s autoritetom koji "nam dade Bog" (2. Korinćanima
10,8), oni su zauzimali ključni i jedinstveni položaj u prenošenju Božje Reči i
u izgrađivanju Crkve (Efescima 2,20).
Kada je
njihova poruka našla svoje utelovljenje u spisima Biblije, Reč koja je uživala
autoritet u hrišćanskoj zajednici i bila poznata prvenstveno kao Osoba, kao Isus
Hristos, bila je u skladu s time priznata u obliku prvo izgovorene, a onda
napisane reči Novoga zaveta. Novi zavet je našao svoje mesto i ulogu uz spise
Staroga zaveta, koji su od samog početka predstavljali Bibliju Hrista i cele
novozavetne Crkve. Bog je i dalje ostao izvor i temelj autoriteta, jer je
Biblija, spisi Staroga i Novoga zaveta, ne samo svedočanstvo otkrivenja, več
otkrivenje kao takvo. Oni nisu neki dodatak Božjem otkrivenju u Hristu, već
njegov stvarni deo, jer je Hristos njihov najuzvišeniji sadržaj. U tome se krije
autoritet Biblije, jer je jedini autoritativni Hristos, poznat hrišćanima,
Hristos u Bibliji.
Na nivou
lokalne crkve, izgleda da su
starešine i episkopi trajno uživali najveći autoritet. Jedno od njihovih
najvažnijih zaduženja bilo je opšte pastoralno staranje i nadgledanje (Dela
20,17-28; 1. Petrova 5,1-3) sa posebnim naglaskom na davanje pouke u zdravoj
nauci i na suprotstavljanje onima koji su joj se protivili (1. Timotiju 3,1.2;
Titu 1,5.8). One među njima koji su se "dobro starali" trebalo je smatrati
dostojnima "dvostruke časti", posebno ukoliko su se trudili "u reči i nauci" (1.
Timotiju 5,17).
Dok su
starešine i đakoni pomagali apostolima u obavljanju njihove službe, veliki deo
tereta upravljanja lokalnom crkvom padao je na samu lokalnu crkvu. Očigledno je
da su lokalne crkve raspolagale autoritetom da biraju svoje lokalne vođe (Dela
6,1-6; 14,23). One su same određivale glasnike koji su bili slani u druge crkve
(Dela 11,22) ili bili određivani da prate apostole (2. Korinćanima 6,19) i
ponekada su im davali i akreditivna
pisma (1. Korinćanima 16,3). Lokalne crkve su nosile odgovornost i za čistotu
doktrine i života. One su morale da "ispituju duhove da vide jesu li od Boga"
(1. Jovanova 4,1) ili, po Pavlovim rečima, da "sve kušajući" drže ono što je
dobro (1. Solunjanima 5,20).
Ovo se
odnosi i na primenu crkvene discipline (Matej 18,15-17). Sam Gospod je potvrdio
da "što god svežete na zemlji biće svezano na nebu, i što god razdrešite na
zemlji biće razdrešeno na nebu" (Matej 18,18). Terminologija je bila dobro
poznata učenicima koji su tom prilikom slušali Isusa. U sinagogalnoj i rabinskoj
upotrebi ove reči su prvenstveno značile da imaju vlast da nešto zabrane ili
dozvole, da nekome izreknu kaznu ili da ga oslobode odgovornosti. Primena
discipline kretala se od privatnih i brižnih opomena (Matej 18,16; Galatima 6,1)
do isključenja iz redova vernika (Matej 18,18; 1. Korinćanima 5,11.13).
Očigledno je lokalna crkva imala pravo da propisuje uslove verništva i pravila u
kući.
Ipak,
prema istim biblijskim tekstovima, očigledno je da u služenju svojim autoritetom
lokalna crkva nije živela u izolaciji ili nezavisno od ostalih lokalnih crkava.
Svaka teorija o crkvenom autoritetu, pa stoga i o crkvenoj upravi, koja propušta
da prepozna stvarnost i jedinstvo sveopšte Crkve, ne priznaje ni svedočenje
Biblije. Relevantnost jedinstva Crkve ne proizlazi, međutim, iz njegove
praktične poželjnosti ili iz potrebe za prijateljskom međucrkvenom saradnjom.
Njegov temelj se krije u samoj prirodi lokalne crkve, koja nije samo sekcija
sveopšte Crkve, već sama sveopšta
Crkva koja je kao celina prisutna na tom određenom lokalitetu, kao sveopšta
Crkva u svom lokalnom izražavanju, ali ni sveopšta Crkva nije samo ukupni zbir
svih lokalnih crkava. Crkva je jedna i nedeljiva, jedinstvo izraženo na vidljiv
način. To jasno prtoizlazi iz načina na koji se reč "eklesija" upotrebljava u
Novom zavetu. Novozavetna metafora o "telu" to izričito potvrđuje. Hristos nema
nekoliko Tela, već jedno, i to jedno Telo se iskazuje u jedinstvu i bliskosti
cele Crkve. To je od vitalne važnosti za koncept crkvenog autoriteta i njegovu
primenu.
Ako je
Isus stvarno želeo da Njegova Crkva objavljuje i širi evanđelje, onda joj niko
ne može odreći i pravo na određenu meru administrativnog autoriteta. Na području
određivanja istina koje su objavljene otkrivenjem uloga te sveopšte Crkve je
posebno teška i važna. Kao "stub i tvrđava istine" (1. Timotiju 3,15) Crkva je
pozvana ne samo da uzdiže istinu evanđelja , već i da je čuva i brani. Iako je
"vera... jedanput (za uvek) dana svetima" (Juda 3), bila utvrđena za sva vremena
poslednjim svedočenjem apostola, ona se ipak morala tumačiti i primenjivati u
skladu s novim okolnostima i prilikama.
Način na
koji se to činilo, uz oslanjanje na obećano Gospodnje vodstvo (Jovan 14,15-17;
16,12.13), izrazito jasno je opisan u Delima 15. To poglavlje govori o tome da
se u Jerusalimu okupio veliki broj predstavnika različitih crkava (Dela 15,2.3),
i lokalnih apostola i starešina (Dela 15,4) da raspravljaju o spornom pitanju, o
ulozi obrezanja u spasenju. Posle "mnogog većanja" (Dela 15,7), pošto je Petar
naglasio ulogu Svetoga Duha (Dela 15,8) i pošto se Jakov konačno pozvao na
tekstove Biblije (Dela 15,13-18), bila je izglasana odluka s kojom su upoznati
vernici po crkvama. Okružnica, poslana u ime apostola i starešina (Dela 15,23),
nije predstavljala samo običnu preporuku, jer su nedugo posle toga, na svom
drugom misionarskom putovanju, Pavle i Sila, prolazeći kroz različita mesta na
svom putu prema područjima Frigije i Galatije (Dela 16,6) govorili vernicima "da
drže uredbe (grčki: dogma) koje urediše apostoli i starešine u Jerusalimu" (Dela
16,4). "Predavaše im da drže!" Glas Svetoga Duha (Dela 15,28), koji je govorio
preko Biblije i preko dela evanđelja među neznabošcima jasno su čuli apostoli i
starešine koji su se okupili "da izvide ovu reč" (Dela 15,6). Oni su bili
sigurni da je njihova odluka, donesena posle usaglašavanja značajne razlike u
mišljenjima i na način dostupan Crkvi svih vekova, bila u skladu s Hristovom
voljom. Bili su duboko uvereni da je Hristos prisutan među onima koji su se tom prilikom okupili u
Njegovo ime (Matej 18,20). Prema tome, veliki skupovi, koji raspravljaju o
pitanjima koja se tiču sveopšte Crkve i koja se odnose na očuvanje jedinstva
Crkve, i koji upravo zato imaju autoritet mnogo širi i dalekosežniji od
autoriteta lokalne crkve, nedvosmisleno su potvrđeni biblijskim
tekstovima.
Čim su se
pojavile jeresi postalo je neophodno da se ukaže na određene oznake po kojima se
može prepoznati Božja Crkva. Svest o toj potrebi postojala je već u prvoj Crkvi.
Iako Novi zavet nudi nešto duži spisak od onoga koji ćemo ovde proučavati, neke
karakteristike ranohrišćanskog društva naizgled su mnogo izraženije od
ostalih.
Osnovna,
temeljna karakteristika prave Crkve je živa vera. Prema Novom zavetu, Crkva nije
društvo mislilaca ili delatnika, već vernika. Pojmovi "vernici" ili "oni koji
verovaše" se stalno upotrebljavaju
kao sinonimi za vernike Crkve (Dela 4,4.32; 5,14; 15,5; 18,27; 1. Solunjanima
1,7; 1. Timotiju 4,12). Krštenje, koje je od samog početka predstavljalo i obred
ulaska u redove vernika Crkve i znak pripadnosti Hristovom Telu, po svojoj
suštini bilo je obred vere i priznanja greha (Dela 2,44; 8,12; 16,31-33; 18,8).
Ova vera na kojoj je sazdana Crkva, nije predstavljala samo akt intelektualnog
priznanja vere, već i simbol bliskog jedinstva vernika sa Hristom, koje je
trebalo da dovede do pojave "nove tvari", novog stvorenja u Isusu Hristu (2.
Korinćanima 5,17).
Iz same
prirode vere proističe i druga karakteristika Crkve, zajedništvo. Ovo
zajedništvo je prvenstveno zajedništvo s Hristom, koji, iako je otišao na Nebo
(Dela 3,21), ipak prisutan u svojim učenicima (Galatima 2,20; Matej 18,20;
28,20). Ovo zajedništvo sa Hristom (koinonia), na koje je pozvan svaki hrišćanin
(1. Korinćanima 1,9), predstavlja i "zajednicu duha" – "koinoniju duha"
(Filibljanima 2,1) ili "zajednicu Svetoga Duha" (2. Korinćanima 13,14), koji
posreduje između Hrista i vernika.
Isto je
tako važno što se ovo zajedništvo proteže i na pripadnike hrišćanske zajednice.
Ono je bilo jedna od osnovnih karakteristika prve Crkve ((Dela 2,42). Pošto su
već ostvarili životodavnu vezu sa Hristom,
svi vernici su bili pozvani da uspostave živu međusobnu vezu. Stvarnost
njihovog zajedništva objašnjava često pojavljivanje pojma "braća", kao oznake
onih koji pripadaju tom zajedništvu: oko četrdeset puta u Delima i preko
devedeset puta u Pavlovim poslanicama. Iz poslanica Korinćanima proizlazi da je
Gospodnja večera pružala izvanrednu priliku da se izrazi zajedništvo hrišćana –
bilo je to zajedništvo u Hristovoj smrti i Njegovom vaskrsenju koje je dovodilo
do zajedništva srca i duha među učesnicima obreda.
Istovremeno, iako
nije predstavljala Božje carstvo, Crkva je bila pozvana iz ovoga sveta da
prikaže da je Božje carstvo kao kvasac prisutno u ovome svetu. Svi paradoksalni
načini na koje Božja vladavina unosi potpunu promenu u sistem uobičajenih
ljudskih vrednosti su uključeni u ovaj proces preoblikovanja (Luka 22,24-30). Crkva je pozvana da u
ovom svetu praktično prikaže otvorenost Božjeg carstva prema svim ljudima, bez
obzira da li su se udružili ili ne s Bogom (Matej 5,43-48), istovremeno
stavljajući u pokret sile koje će oboriti nasilne barijere između Jevreja i
neznabožaca, robova i gospodara, ljudi i žena (Galatima 3,28). Zato i molitva
"Da dođe carstvo Tvoje!" izražava nešto mnogo više od obične pobožne želje.
Carstvo se širi u ovome svetu istom brzinom kojom Crkva uspeva da proširi
poslušnost Božjoj volji među ljudima (Matej 6,10).
Jedinstvo
je druga osnovna karakteristika Crkve, opisana u Novom zavetu. Iako postoje
mnoge lokalne zajednice, Hristova Crkva je samo jedna Crkva, jedno Telo kojemu
je Glava Hristos. Kao što Pavle piše (Efescima 4,4-6), ovo Telo ima "jednog
Gospoda, jednu veru, jedno krštenje, jednoga Boga i Oca svih nas". Ovo jedinstvo
se shvata kao vidljivo jedinstvo, kao što pokazuje Hristova molitva koja poziva
Njegove učenike da budu jedno da bi i svet mogao da shvati i veruje (Jovan
17,23.21). Takvo jedinstvo, kojemu je i Pavle težio, treba da nadraste sve
elemente podela kao što su rasa, klasa i pol (Galatima 3,28). Ono nije posledica
svesnog akta sjedinjavanja udova Hristovog Tela, već jedinstvo omogućeno Svetim
Duhom, kada Crkva ostvari jedinstvo u Hristu (Efescima
5,2-15).
Živeći u
raznovrsnim kulturama, vremenima i mestima, Crkva može izgledati različito. Sama
Knjiga Otkrivenja slavi Jagnje koje je svojim krstom "iskupilo Bogu pripadnike
svakoga kolena, i jezika, i naroda, i plemena" (Otkrivenje 5,9). Međutim, svi
oni pripadaju istom Telu, čije
unutrašnje jedinstvo nalazi svoj vidljivi izraz u ispovedanju iste vere
(Efescima 4,5.13.14) i načina ponašanja u vidljivoj Crkvi.
Prema
Bibliji, ova veza jedinstva nije izražena u eklezijalističkoj organizaciji
Crkve, već u propovedanju Božje Reči. Reč je bila ono što su apostoli
propovedali (Dela 4,31; 13,5; 15,35; 16,32), ono oko čega su se neznabošci
okupljali da slušaju i slave (Dela 11,1; 13,44.48), ono što je raslo i što se
umnožavalo (Dela 12,24; 6,7; 13,49; 19,20). Podele i frakcionaški duh u Crkvi
bili su oštro osuđeni (1. Korinćanima 11,18.19; Galatima 5,20), ali i lažna
braća (Galatima 2,4), lažni apostoli (2. Korinćanima 11,13), kao i lažni
učitelji, koji su odbacili apostolsku nauku (1. Timotiju6,3; 2. Petrova 2,1). Po
Pavlovom mišljenju, Bog želi "da svi ljudi dođu u poznanje istine" (1. Timotiju
2,4). Prema tome, zaista postoji "istina" (2. Solunjanima 2,12.13) ili "reč
istine" (Efescima 1,13; 2. Timotiju 2,15), koja se mora sačuvati (Galatima 2,5),
ali kojoj se neki "naduvavajući se i ne znajući ništa" (1. Timotiju 6,4)
protive, ugrožavajući jedinstvo Crkve.
Svetost je
još jedna temeljna karakteristika Crkve. Zajedno sa "vernicima", pojam "sveti"
predstavlja najčešće upotrebljavani naziv udova Hristovog Tela, posebno u
Pavlovim spisima. U Novom zavetu osobe, mesta i stvari koje su "svete" (hagios)
pripadaju Bogu, jer su "odvojene" od greha i posvećene Bogu. Ta činjenica se
naglašava takvim izjavama kao što je: "Niste svoji, jer ste kupljeni skupo!" (1.
Korinćanima 6,19.20; 1. Petrova 1,18.19).
Svetost
hrišćanske zajednice počiva na njenoj odvojenosti od sveta kao posledici
prihvatanja Božjeg poziva (2. Timotiju 1,9), isto onako kao što je stari Izrailj
bio nazivan "sveti narod" (2. Mojsijeva 19,6; 1. Petrova 2,9; 3. Mojsijeva
20,26). Crkva je sveta, odvojena od sveta, da bi odražavala Božju svetost i
donosila rodove Duha u ovom grešnom svetu. Isus je svoje učenike obeležio kao
ljude koje mu je Bog dao "iz sveta" (Jovan 17,6). Iako je znao da se i dalje
nalaze "u svetu" (Jovan 17,11), naglašavao je da nisu "od sveta" (Jovan 17,14).
Novozavetni pojam svetosti uključuje oba elementa: sveti su pozvani iz sveta,
ali su poslani u buntovni svet. Crkva ne može biti sveta ukoliko zanemari svoju
misiju i zadatak spasavanja grešnika.
Ipak,
zajedno sa svešću o vidljivoj svetosti, pojmovi "svet" i "svetac" prenose i
shvatanje o etičkoj svetosti. Hrišćaninova svetost ne iscrpljuje se samo u
statusu pred Bogom koji je određen njegovim odnosom prema Hristu, već i njegovim
posvećenjem Bogu koje svoj vidljivi izraz nalazi u karakteru i ponašanju. U isto
vreme, vernici Crkve su nazvani "svetima" čak i u slučajevima kada su im zalosno
nedostajali dokazi svetosti. Pavle se nazivom "sveti" obraća vernicima crkve u
Korintu kojoj upućuje toliko ozbiljnih prigovora (2. Korinćanima 1,1). Iako je
svetost ili pripadnost svetima hrišćaninov vidljivi poziv i status kao vernika,
delo posvećenja u njemu napreduje i mora da napreduje. Iako to može izgledati
paradoksalno, korintski vernici su istovremeno opisani i kao "posvećeni u
Hristu" i kao "pozvani da budu sveti" (1. Korinćanima 1,2). Oni koji su u Hristu
posvetili su sebe Hristu (2. Korinćanima 6,14-18), "usavršavajući svetost u
strahu Božjemu" (2. Korinćanima 7,1. original). Svetost je trajno iskustvo
rastenja u Hristu, koji "ljubi crkvu i sebe predade za nju da je osveti kupanjem
vodenim u reči, da je metne preda se slavnu crkvu koja nema mane ni mrštine ili
takvoga čega." (Efescima 5,25.26.27; Titu 2,14). Svetost Crkve je utkana u
stalno tkivo ljudskog nesavršenstva. Crkva je sveta, iako podložna nedostacima.
Sa istom
jasnoćom Novi zavet insistira na univerzanosti ili katoličnosti Crkve. Vrlo
često pogrešno shvaćena zbog denominacijske obojenosti, reč "katolički" se u
stvari ne odnosi na neku određenu hijerarhijsku organizaciju, već samo izražava
činjenicu da je hrišćanska poruka namenjena svim narodima, svim područjima.
Trebalo bi da Crkva obuhvati sve narode (Matej 28,19; Otkrivenje 14,6). Ona nije
vezana za neko određeno vreme ili mesto, već obuhvata vernike svih naraštaja,
naroda i kultura.
Ipak,
katoličnost Crkve ne leži samo u njenoj rasprostranjenosti po celom svetu, već i
u njenom uticaju koji se oseća na svim područjima ljudskog života, kao i u
njenom posedovanju univerzalne istine. Pošto je Hristova ljubav namenjena svima,
Crkva sve savete Božje nudi celome svetu. Ona se obraća celome svetu i nudi mu
celu istinu koju je dobila božanskim otkrivenjem (Dela 20,27). Crkva objavljuje
univerzalno, po celome svetu, sva Hristova učenja, od prvog do poslednjeg, kao
što joj je to Hristos zapovedio (Matej 28,20). I ponovo test na koji se možemo
osloniti: univerzalna priroda Crkve ima jasne misionarske
implikacije.
Kao Božje
domaćinstvo, piše Pavle, Crkva je podignuta "na temelju apostola i proroka, gde je
kamen od ugla sam Isus Hristos" (Efescima 2,20). Polazeći od ovog teksta, iako
je sam naziv nepoznat Novom zavetu, mnogi hrišćani govore o apostoličnosti
Crkve, a neki insistiraju čak i na doslovnoj, linearnoj i neprekinutoj
apostolskoj sukcesiji polaganjem ruku kao dokaz takvog apostolstva. Ono što
Crkvu čini autentičnom, tvrde oni, je vidljiva i neprekinuta povezanost, koja se
može pratiti istorijski, između sadašnje hrišćanske zajednice i Crkve
apostola.
Ovo
gledište, međutim, izgleda da zanemaruje činjenicu da je u Novom zavetu linija
sukcesije između apostola i sadašnjeg apostolskog svedočenja bila zamišljena kao
neprekinuti lanac vernosti svedočanstvu apostola, koje podržava Sveti Duh. Od
najranijih dana na dalje, učenici su "ostajali jednako u nauci apostolskoj i u
zajednici i u lomljenju hleba i u molitvama" (Dela 2,42). Naglasak je ovde
stavljen na činjenicu da Crkva trajno prihvata i uči istine koje su propovedali
apostoli i da živi načinom života koji su oni preporučivali (2. Timotiju
1,13.14). U tom smislu Pavle savetuje Timotiju: "I što si čuo od mene pred
mnogim svedocima, ono predaj vernim ljudima, koji će biti vredni i druge
naučiti." (2. Timotiju 2,2), dodajući da starešina i episkop moraju da budu
"dostojni da uče", sposobni da se "staraju za crkvu Božju", da "se drže verne
reči po nauci" i da budu sposobni "pokarati one koji se protive" apostolskoj
nauci (1. Timotiju 3,2-7; Titu 1,5-9).
Ako je
Crkva, kao apostolska, utemeljena na poruci apostola, ona je apostolska i zato
što je poslana svetu kao što je i Hristos bio poslan (od reči "apostelo" koja
znači biti poslan, poslan u službu ili sa zadatkom). Kao što je Hristos bio
poslan (Matej 10,40; 15,24; Marko 98,37; Luka 4,43; Jovan 7,29), i učenici su
bili poslani (Matej 10,16; Jovan 17,18), pa, prema tome, trajni apostolat
označava trajno poslanstvo (Jovan 20,21). Misija obeležava sve što Crkva čini.
Apostoličnost je jasno obeležje prave Crkve. Međutim, svako spominjanje
apostoličnosti koja odbija da se založi za vernost evanđelju i misiji
predstavlja pogrešno shvaćen pogled na apostoličnost.
Tragično
je što su progonstva, otpadi i pokvarenost morali da pogode Crkvu. Sam Isus je
upozorio učenike da će se pojaviti lažni proroci koji će pokušati da zavedu
Crkvu s pravog puta (Matej 24,4.24) i da će Crkva biti izložena vremenu velike
nevolje (Matej 24,21.22). Isto tako je i Pavle unapred opomenuo svoje
istovernike da će se posle njegovog odlaska u samoj Crkvi pojaviti "vuci
grabljivi", koji neće štedeti stada, "ljudi koji će govoriti izvrnutu nauku da
odvraćaju učenike za sobom" (Dela 20,29.30).
Uprkos
otpadima, neprekidnim progonstvima i nevoljama, koje će, prema knjizi
Otkrivenja, potrajati 1260 godina (Otkrivenje 12,5; 12,4; 13,5), Bog će na kraju
dugog niza heroja vere, kada bude došlo "vreme posletka", pozvati svoj Ostatak
(Otkrivenje 12,17). "Ostatak" u ovom tekstu, na temelju kojega je načinjen i
naziv "Crkva ostatka", predstavlja podsećanje na starozavetni pojam kojim je
opisana manjina koja je ostala verna Bogu (2. Dnevnika 30,6; Jezdra 9,16; Isaija
10,20; Jezekilj 6,8.9) i koja izlazi da svedoči za Njega (Isaija 37,31.32;
66,19). Bog će, dakle, podići još jedno svoje izabrano oruđe da svoju apostolski
poruku objavi stanovnicima Zemlje.
U vreme
posletka verni Ostatak će imati jasne karakteristike. Jovan ga opisuje kao grupu
sačinjenu od onih "koji drže zapovesti Božje i imaju svedočanstvo Isusovo"
(Otkrivenje 12,17). Idući Isusovim tragom, koji je držao zapovesti svoga Oca
(Jovan 15,10), i držeći se čvrsto "vere koja je jednom bila dana svetima" (Juda
3), Ostatak je ovde opisan kao Crkva koja drži sve Božje zapovesti. Ostatak ima
i "svedočanstvo Isusovo", koje Jovan kasnije definiše kao "duh proroštva"
(Otkrivenje 19,10).
U
kontekstu okolnosti koje će vladati u vreme posletka, poruka i misija Crkve se
dalje objašnjavaju u Otkrivenju 14,6-12. Tri poruke – zajedno s porukama u
Otkrivenju 18,1-4. – predstavljaju Božji poslednji poziv grešnicima da
prihvate Njegov milostivi dar
spasenja, koji je prikazan u tekstovima koji neposredno slede (Otkrivenje
14,13-16). Na temelju objavljivanja ove poslednje poruke okuplja se narod koji
Jovan opisuje (kao i u Otkrivenju 12,17)
kao vernike koji drže zapovesti Božje (Otkrivenje 14,12) i, dodaje
apostol: "veru Isusovu". Oni se prepoznaju po veri koja je slična Isusovoj, jer
odražava Njegovo nepokolebljivo poverenje u Boga i obuhvata sve istine Biblije.
Krst i zakon se ponovo dovode u usku međusobnu vezu. Bog ima vernih sledbenika i
u drugim zajednicama, ali je još jednom pozvao svoju Crkvu Ostatka da propoveda
"večno evanđelje" sve do kraja sveta (Otkrivenje 14,6), da svedoči za Hrista i
da pripremi grešnike za drugi Hristov dolazak.
Od početka
do kraja, ove karakteristike spadaju među bitna obeležja Crkve, otkrivaju njenu
prirodu: vera, zajedništvo, jedinstvo, svetost, univerzalnost, vernost
apostolskoj poruci. One su nerazdruživo isprepletene i svojim jedinstvom ukazuju
na autentičnu Božju Crkvu.
IX. Trezven pogled u
budućnost
A. Živeti u pluralističkom svetu
Naše
izlaganje, iako kratko, o prirodi, svrsi, misiji i karakteristikama Crkve
omogućuje nam da istaknemo i nekoliko činjenica u vezi s njenom budućnočću. Iako
niko nije u stanju da predvidi šta će nam doneti godine koje dolaze, biblijska
proročanstva i trenutni trendovi kao da ukazuju na mogući
scenario.
Iako
prihvataju savremeni pogled na svet da će naizgled nezadrživa ekspanzija nauke i tehnike omogućiti ljudskom rodu
stalni razvoj i dovesti do neslućenog poboljšanja na svim područjima, hrišćani,
po celom svetu i u sve većem broju, sve više strahuju da će upravo strašna moć
savremene tehnologije izložiti ljudski rod nebrojenim opasnostima. U isto vreme,
dva poslednja stoleća su unela tako korenite promene u intelektualna i društvena
područja našeg života da tradicionalni odgovori hrišćanske misli na velika
životna pitanja više ne igledaju prihvatljivi. Uz nekoliko značajnih izuzetaka,
po celom zapadnom svetu, koji tradicionalno predstavlja tvrđavu hrišćanstva,
ljudi i žene odbacuju Crkvu i njenu poruku. Sve nam govori da će uskoro hrišćani
ostati u manjini.
Crkva se
danas nalazi u svetu koji se radikalno razlikuje od sveta koji nam je stolećima
bio poznat. "Konstantinova era" – kada su Crkva i društvo imali slične ideale –
došla je svome kraju. Posledica je da se hrišćani, kao delo zajednice vernika,
zahvaljujući svojoj ličnoj, slobodnoj i izričitoj odluci, na području vere
udaljuju od savremenih pogleda svoga društvenog okruženja. Crkva budućnosti će
morati da poprimi karakteristike "malog stada", istinskog Ostatka, koje živi u
pluralističkom svetu u kojemu će
Bog i Biblija u najboljem slučaju predstavljati samo jednu od mnogih
alternativa, i to samo u slučaju da ostatak društvene sredine bude tolerantno
pluralistički, što je, bar prema navodima proročanstva, malo verovatno.
To znači
da će istinski hrišćani po mnogo čemu biti vrlo slični prvim vernicima i da će
živeti u okolnostima u kojima su
oni živeli: predstavljaće dijasporu u neopaganskom svetu, porodicu raštrkanih
zajednica sjedinjenih verom i prihvatanjem apostolskih učenja, zajednicu vere u
koju se može ući jedino potpunim predanjem. Rasejana po svetu i stalno u
pokretu, Crkva će obavljati svoju misiju. Oštro se razlikujući od posvetovljenog
i nehrišćanskog okruženja, Crkva ostatka – kojoj ovaj naziv potpuno odgovara –
moraće da pronađe zašto upravo u poslednje dane mora da objavi svetu posebnu
poruku o Bogu i spasenju! Crkva će morati da ostane čvrsto utemeljena na
Bibliji, moraće se verno držati učenja apostola i proroka, oslanjati se na silu
Svetoga Duha. Ona će uzrasti u Crkvu svih naroda u kojoj će velike mesne crkve,
na područjima kao što su Afrika, Evropa ili Azija, zadržati svoj posebni
karakter iako će uspostaviti zajedništvo vere i reda kojim je tako izrazito bila
obeležena prva Crkva.
B. Crkva – borbena i pobedonosna
Dok se
nalazi na ovom svetu Crkva mora da bude borbena Crkva, da svakodnevno učestvuje
u bitkama za svoga Gospoda, da ratuje protiv sotonskih sila. Njeni vernici se
nalaze u stalnom sukobu sa svetom, sa željama tela i sa silama zla (Rimljanima
7,15-23; Galatima 5,17; 1. Petrova 5,8.9; 1. Jovanova 5,4;
4,4).
Ali, iako
Crkva pre Gospodnjeg drugog dolaska mora da bude borbena Crkva, ona će u Novom
Jerusalimu biti pobedonosna Crkva. Sačinjavaće je verni učenici i pobednici u
borbi protiv zla. Oni će tada mač zameniti palmom pobede (Otkrivenje 7,9), a
krst krunom (2. Timotiju 4,8; 1. Petrova 5,4). Bitka će biti završena, misija
obavljena (Matej 25,21.23), dok će otkupljeni, pozvani da učestvuju u svadbenoj
večeri Jagnjetovoj (Otkrivenje 19,9) imati priliku da jedu i piju za
Hristovom trpezom u Njegovom
carstvu (Luka 22,28-30) i da vladaju s Njime u toku cele večnosti (Otkrivenje
22,5).
Doktrina o
Crkvi nije se u ranoj Crkvi tretirala kao neko izuzetno važno pitanje. Crkveni
oci rane Crkve nisu pokazivali da su posebno svesni potencijalne važnosti ove
doktrine. U svojim spisima, obično su Crkvu predstavljali kao "communio
canctorum", zajednicu svetih, kao izabrani Božji narod. Za njih je ona prvenstveno duhovna
zajednica, sačinjena od hrišćana koji, uprkos svojoj različitoj etničkoj i
kulturnoj pozadini, osećaju da su jedno u Hristu, da su verni učenjima apostola
i da rastu u veri i svetosti. Kada opisuju Crkvu, patristički spisi je često
nazivaju "telo Hristovo" (Ignacius, c105), "novi Izrailj (Klement Rimski, c. 96;
Justin Mučenik, c. 150) ili "hram Svetoga Duha" (Irinej, c. 180), da spomenemo
samo neke, podsećajući na teme o kojima su raspravljali novozavetni pisci. Samo
su retki među njima pokušavali da pođu dalje.
Međutim,
vrlo brzo je došlo do primetne promene. Već u drugom stoleću, progonstva s jedne
i pojava jeresi s druge strane, naglasili su potrebu da se odrede izvesne
vidljive karakteristike po kojima se prava "katolička" – što znači sveopšta –
Crkva može prepoznati. Crkva se počela shvatati kao vidljiva institucija, kojom
upravljaju episkopi kao direktni naslednici apostola i kao čuvari prave
hrišćanske tradicije. Iako ne postoje ubedljivi dokazi da se episkopat sa svojom
trostrukom službom episkopa, sveštenika-prezbitera i đakona može prepoznati u
svom primitivnom obliku u novozavetnoj organizaciji upravljanja Crkvom, on se
svakako pojavio u drugom stoleću i vremenom postao praktički univerzalna pojava.
Smirenost s kojom je ovaj sistem prihvaćen u različitim delovima Rimske imperije
pokazuje na neki način koliko je uzdizanje episkopata na položaj upravljačkog
sloja bilo u skladu s potrebama Crkve.
Uopšteno
se smatralo da episkopi stoje umesto apostola i da nastavljaju njihovu
učiteljsku službu. Posebna "karizma" je bila povezana s njihovim položajem. Kao
sveštenici – "sacerdotes" -
obavljali su službu posrednika između Boga i Njegovog naroda. U tom
svojstvu prinosili su žrtve Bogu i širili novo shvatanje hrišćanske svešteničke
službe, kao i novo gledanje na prirodu i karakteristike Crkve, oštro
naglašavajući razliku između klerika i laika.
3. Kiprijanska doktrina
o Crkvi
Kiprijan,
episkop u Kartagini od 248. do 258. godine, morao je da razreši ovo pitanje i da
prvi put u istoriji hrišćanske Crkve formuliše jasnu doktrinu o episkopalnoj
Crkvi. Njegova ekleziologija pokazuje sve karakteristike čoveka koji je vešt
rimskom zakonu, koji je legalista, logičan i praktičan. Suočen s progonstvima i
jeresima, još jednom naglašava dva najvažnija cilja koja želi da postigne:
jedinstvo Crkve i autoritet episkopa. Na temelju teksta u Mateju 16,18. Kiprijan
tvrdi da je Crkva utemeljena na episkopima kao naslednicima apostola. Oni su
gospodari Crkve. Oni su Crkva i svaki koji odbija da se pokori zakonitom
episkopu pokazuje da nije u Crkvi.
Episkopi
zajednički sačinjavaju kolegijum, episkopat. Kao takvi oni predstavljaju Crkvu.
Jedinstvo Crkve počiva na jedinstvu episkopa. Izvan Crkve ne postoji mogućnost
spasenja. Jereticima je upućen izazov da dokažu poreklo svojih crkava, da
prikažu autoritet svojih episkopa putem direktne linije rukopoloženja od
episkopa do episkopa, da dokažu da je njihov prvi episkop kao svog učitelja i
prethodnika imao nekoga od apostola.
Kiprijan
je prvi jasno i određeno formulisao ideju o jedinstvenoj katoličkoj Crkvi koja
obuhvata sve istinske ogranke Hristove Crkve i povezuje ih vezama vidljivog i
spoljašnjeg jedinstva. Želja da se spreči pojava jeresi dovela je tako do
koncepta Crkve i jedinstva koji će postepeno zameniti biblijsko učenje o prirodi
i identitetu Crkve.
Međutim,
još jedna tendencija je došla do izražaja u toku tih prvih stoleća. Dok je
osnovni trend razvoja Crkve išao u smeru spoljašnje centralizacije Crkve i
kontrole nad njome, suprotni pokreti, ponekad i vrlo snažni, ogorčeno su
ustajali protiv njega. Obeležavani kao jeretički, ovi pokreti su pravu Crkvu
smatrali zajednicom svetih. Oni su svetost vernika Crkve proglašavali stvarnim
obeležjem Crkve. I tako su montanizam sredinom drugog i donatizam početkom
četvrtog stoleća nastali kao reakcija na postepeno posvetovljenje Crkve i na sve
veću labavost i svetovnost u njoj. Na različite načine oni su težili za čistotom
Crkve i zahtevali rigorozan način života i eklezijastičku
disciplinu.
4. Avgustin i
donatistički sukob
Donatistički sukob
je prisilio Crkvu da ubrzano priđe teološkom rasvetljavanju prirode i identiteta
Crkve. Grupa hrišćana u Rimskoj severnoj Africi, prozvana donatisti, tvrdila je
da Crkva predstavlja zajednicu svetih u kojoj greh nema pristupa. Problem je
postao posebno značajan u toku surovog progonstva 303. godine posle Hrista za
vreme imperatora Dioklecijana, koji je naredio da se spale hrišćanske bogomolje
i knjige. Neki hrišćani su pod pritiskom svoje primerke Biblije predali svojim
rimskim progoniteljima da budu
spaljeni. Kada se progonstvo stišalo i kada su se mnogi od ovih "traditores" –
doslovno: "oni koji su predali svoje Biblije" – vratili u Crkvu, donatisti su
zahtevali da oni koji su popustili pod pritiskom progonstva treba da budu ponovo
kršteni, a episkopi ponovo rukopoloženi.
Povod za
nastanak samog pokreta bio je poziv na odbacivanje Cecilijana kao episkopa
Kartagine na temelju činjenice da je u obredu njegovog posvećenja učestvovao i
jedan od takozvanih traditora. Oko 75 godina posle toga, u vreme kada se
Avgustin (354-430. posle Hrista) vratio u Afriku i postao episkop u Hipou,
odeljena frakcija, uz snažnu podršku severnoafričkog nacionalizma, utvrdila se
kao vodeća hrišćanska zajednica na tom području.
Teološka
problematika odnosila se na jedinstvo i identitet Crkve s jedne i na valjanost
sakramenata koje deli nedostojni sveštenik s druge strane. Avgustin se ovim
pitanjima pozabavio polazeći od kiprijanskog gledišta i uspeo je da svojim
rešenjima utiče na celokupni budući razvoj zapadne teologije. Crkva je sveta ne
zbog moralnog karaktera svojih vernika, već na temelju darova koje je dobila od
Hrista. U te darove spadaju vera vernika, Hristova učenja, episkopalna sukcesija
i sakramenti. Crkva mora da prihvati da će sve do samog kraja postojati kao
mešavina svetaca i grešnika, odbijajući da iz svojih redova "iščupa" one koji su
pali pod pritiskom progonstva ili iz drugih razloga.
Slično
tome, objašnjava Avgustin, sakramenti Crkve ne temelje svoju valjanost na
dostojnosti sveštenika ili episkopa koji ih deli. Pravi sveštenik je jedino Isus
Hristos. Nijedan sveštenik, makako svet, ne može dodeliti i blagodat sakramenata
u kojima učestvuje. Lična nedostojnost sveštenika ne umanjuje valjanost
sakramenata ili efikasnost blagodati koja se deli. Jedino je Bog pravi
Davalac.
Avgustin
je tvrdio da donatisti nemaju prava ni na jedinstvo ni na katoličanstvo Crkve.
Kao neizbeživi aspekt života Crkve, greh nikada ne sme da postane ni povod ni
izgovor za šizmu, za otpad. Osim toga, prostorno ograničeni jedino na Severnu
Afriku, donatisti su predstavljali samo maleni deo katoličanstva, shvaćenog u
njegovom geografskom smislu. Mesne crkve su istinske crkve u onoj meri u kojoj
predstavljaju deo sveopšte Crkve.
Kiprijan
je zastupao koncept univerzalne Crkve, sa centralizovanim autoritetom i sistemom
kontrole. Avgustin je razvio ovu teoriju i pretvorio je u sistem koji je
postavio temelje papinskoj supremaciji u zapadnom
hrišćanstvu.
5. Istaknuti položaj
rimske stolice
U vreme
širenja episkopalnog sistema upravljanja Crkvom posebno poštovanje uživali su episkopi u pet centara
hrišćanstva: u Aleksandriji, Antiohiji, Konstantinopolju, Jerusalimu i Rimu.
Postepeno se među tim episkopima počelo razvijati suparništvo, što se posebno
odnosilo na glavare u Rimu i Konstantinopolju. Krajem petog stoleća rimski
episkop je uspeo da sebi osigura posebno istaknuti položaj i posebnu ulogu. On
se mešao u život udaljenih crkava, podržavao pojedine strane u teološkim
sukobima, davao savete drugim episkopima o moralnim i doktrinalnim pitanjima i
slao svoje poslanike u udaljene zemlje. Pozivajući se na tekst u Mateju
16,18.19. kojim je Petru osiguran
navodni primat nad ostalim apostolima, rimski episkop je kao Petrov naslednik
tvrdio da i njegov primat počiva na čvrstim teološkim temeljima. Istočne crkve,
koje su se razvijale u istočnom delu Rimske imperije, odnosno Vizantiji,
odbacivale su ovaj zahtev iako su pristajale na počasni primat i priznavale
rimskog episkopa kao prvog među jednakima u kolegijumu
episkopa.
1. Na Zapadu: monarhijski episkopat
Teolozi
Srednjeg veka, ere za koju se uglavnom uzima da je trajala od početka šestog do
početka šesnaestog stoleća posle Hrista, nisu mnogo doprineli razvoju doktrine o
Crkvi. Smatralo se da je ona dovoljno jasno formulisana i zaokružena u delima
Kiprijana i Avgustina.
Međutim,
na području organizacije Crkve došlo je do velikih promena. Sama Crkva je
postala strogo i kompaktno organizovana, sve snažnije se izjednačujući s
apsolutističkom monarhijom. Posle raskida između hrišćanstva na Istoku i
hrišćanstva na Zapadu, koji se tradicionalno vezuje uz 1054. godinu, nastojanjem
takvih rimskih pontifeksa kao što su bili Grgur VII (1073-1085) i Inokentije III (1198-1216), zahtevi za
počasnim primatom pretvorili su se u dogmatsko insistiranje na supremaciji i
monarhičkom statusu rimskog episkopa, u skladu s onovremenim modelima vladavine.
Zapadno hrišćanstvo je postalo rimokatoličko, pretvorilo se u Crkvu u kojoj je
odnos vernosti prema rimskoj stolici postao tako predominantan da je potpuno
nadrastao odnos prema lokalnom episkopu. Ne samo da je bio odbačen koncept Crkve
kao "communio sanctorum" - zajednice svetih – već je čak i vizija Crkve kao
zajednice lokalnih crkava bila apsorbovana vizijom univerzalne Crkve podložne
univerzalnom primatu. Rimski episkop nije više nosio samo titulu Zamenik Petrov,
koja mu je pripisivana od kraja četvrtog stoleća, već i Zamenik Hristov, što je
prvobitno bila titula svih episkopa, ali se od tada isključivo upotrebljavala
kao oznaka rimskog episkopa.
Nisu
nedostajali ni glasovi protesta. Na Istoku, pravoslavne Crkve su ukazivale na
nepostojanje izričitih deklaracija bilo kojeg ekumenskog koncila. Na Zapadu,
Beda Časni (umro 735), Pavle Đakon (umro oko 800), Hinkmar, arhiepiskop Remsa
(umro 882), Rabanus Maurus (umro 856), Gerbert de Aurrilac, koji je kasnije
postao papa Silvester II (umro 1003), samo su neki među onima koji su priznavali
počasni primat rimskog episkopa, ali su odbacivali zahteve papa da pogaze
autoritet metropolitanskih episkopa. Pierre d' Ailly (umro 1420), Jean de Gerson
(umro 1429) i ostali "koncilijaristi" tvrdili su da takav autoritet počiva na
celom telu vernika i da se izražava samo putem opštih
sabora.
Otvoreno
protivljenje rimskim pogledima stalno je raslo. Posebno izraziti u svom
protivljenju bili su Valdenžani u dvanaestom stoleću. Drugi protivnici bili su
klerici kao što je Robert Grosseteste, episkop Linkolna (umro 1253), Jean de
Paris (umro 1306), Meister Eckhart, nemački monah (umro 1327), engleski
franjevac William of Ockham (umro 1349), engleski sveštenik i teolog John
Wycliffe (umro 1384), i Jan Huss (umro 1415). Vetrovi neslaganja su jačali.
Šizma koju su Kiprijan i Avgustin tako oštro osuđivali konačno se dogodila u
šesnaestom stoleću. Pre nego što se pozabavimo tim zbivanjima i njihovim
uticajem na hrišćansku doktrinu o Crkvi, ukratko ćemo razmotriti preokret koji
je u istočnom krilu hrišćanstva nastao u gledanju na tu istu doktrinu o
Crkvi.
3. Na Istoku: kolegijalni
episkopat
Razvoj
hrišćanske Crkve u smislu prihvatanja uloge sveštenstva i episkopata bio je
zajednički i istočnom i zapadnom delu hrišćanstva. Istok, međutim, manje je
naglašavao potrebu da se Crkva oblikuje kao temeljito organizovana,
monarhistička hijerarhija. Sveštenički i episkopalni sistem nikada nije postigao
autoritet koji bi vredeo u celoj Crkvi. U istočnom pravoslavlju, Crkve su
poklanjale mnogo više pažnje lokalnoj crkvi kao euharističkoj zajednici koja na
taj način održava vezu s utelovljenim Hristom i na predstavljanje Njegovog dela
otkupljenja bogatim misterijama
liturgije.
Uprkos
mnogobrojnim razlikama u jezicima i kulturi, uprkos sve većem razlikovanju
eklezijastičkih običaja, među "sestrinskim Crkvama", zapadnom katoličanstvu i
istočnom pravoslavlju, zapažalii su i mnogi dokazi jedinstva i dobre volje.
Međutim, polagani proces udaljavanja doveo je prvo do odvajanja sredinom devetog
stoleća, a 1054. godine i do konačnog raskida među latinskim i grčkim Crkvama,
raskida koji traje sve do današnjih dana.
Istočno
pravoslavlje nije pokazivalo neku veliku želju da se usprotivi počasnom primatu
koji su mnogi koncili priznali rimskoj stolici, ali se čvrsto oduprlo zapadnim
pokušajima da se počasni primat preobrazi u supremaciju nad celokupnom svetskom
Crkvom. Nijedna eklezijastička stolica nema pravo na vlast nad svima ostalima. Autokefalne Crkve,
ukorenjene u kulturi lokalnih zajednica, kao nacionalne Crkve imaju pravo da
biraju svoje vlastite metropolitanske episkope ili patrijarhe i da tako
upravljaju sobom, usko povezane sa svetovnom vlašću. Neke stolice, kao što su
rimska, konstantinopoljska, aleksandrijska, antiohijska i jerusalimska, kao što
proizlazi iz kanona ranih ekumenskih koncila, imaju izvesni autoritet nad
stojicama na istom području, ali se to shvatalo kao pitanje eklezijastičke
organizacije, a ne kao božansko pravo. Niko nema nikakvog prirodnog prava da
sudi drugim stolicama. Episkopi zajednički sačinjavaju kolegijum, uživaju
jednaka prava, ali tek kao Opšti sabor, kada zajednički traže opštu volju cele
Crkve, izražavaju ukupnost svoga episkopačnog autoriteta.
Različiti
društveni, politički, intelektualni i verski faktori su doprineli da u
šesnaestom stoleću dođe do Reformacije.
Kao
avgustinski monah i profesor teologije, Martin Luter (1483-1546) je stekao
uverenje da je Crkva njegovog vremena izgubila iz vida hrišćansku doktrinu o
blagodati. U samom središtu njegovog razmišljanja bilo je biblijsko učenje da se
opravdanje stiče jedino blagodaću putem vere, što je ujedno značilo ne postoji
potreba za posredničkom ulogom Crkve i sveštenstva.
Po
Luterovom mišljenju, Crkva je u prvom redu duhovna zajednica onih koji su
otkupljeni blagodaću opravdanja, to je zajednica svetih. Sveštenstvo, koje bi
svoje rukopoloženje primalo od episkopa nije zato neophodno kao zalog opstanka
Crkve, ali je verno propovedanje Božje Reči bitno za očuvanje njenog identiteta.
Tamo gde se čisto evanđelje propoveda i gde se sakramenti pravilno primenjuju
tamo je Crkva. Mnogo je važnije propovedati isto evanđelje koje su apostoli
propovedali nego biti član institucije koja tvrdi da svoje poreklo istorijski
vuče od njih.
Luterova
ekleziologija se u svom daljem toku sve više udaljava od tradicionalnih
rimokatoličkih verovanja. Njegovo razlikovanje dva aspekta Crkve, jedne vidljive
i druge nevidljive, dozvolilo mu je da negira da je Crkva po svojoj suštini
vidljiva zajednica s vidljivom glavom. To mu je ujedno pružilo priliku da naglasi da suštinu Crkve treba
tražiti u sferi nevidljivoga, što znači, u veri i u zajedništvu s Hristom. Za
hrišćanina je najvažnije da pripada duhovnoj ili nevidljivoj Crkvi. Svakako, u
to je uključeno i pripadništvo vidljivoj Crkvi, koja je jedna, sveta, katolička
i apostolska. Time je objašnjena i potreba za vidljivom eklezijalističkom
zajednicom, koju treba shvatiti kao skup krštenih vernika pod vodstvom
sveštenika ili episkopa koji se pokoravaju evanđelju. U isto vreme Luter je
očekivao od hrišćanskih knezova da garantuju zaštitu Crkvi i da radi jačanja
hrišćanskog jedinstva u Crkvi raspolažu značajnim autoritetom, kako u
društvenim, tako i u crkvenim pitanjima. U skladu s ovom merom na hrišćanske
knezove je prešao veliki deo autoriteta kojim su nekada raspolagali papa i
episkopi. Luterove ideje o Crkvi su ušle u dva njegova katekizma, u Augzburšku
konfesiju (1530), u Šmalkaldenške članke (1537), u Fomulu sloge (1537), a sve su
prikupljene u Knjizi sloge (1580) i postale su osnovna merila većine luteranskih
Crkava.
U toku
dvadesetih godina šesnaestog stoleća Luter, Melanhton i drugi reformatori
verovali su da je ujedinjenje s reformisanom Rimokatoličkom Crkvom samo pitanje
vremena. Četrdesetih i pedesetih godina, kada su propale sve nade da će se
postići sporazum, druga generacija protestantskih teologa krenula je još dalje u
svom posebnom razumevanju prirode i identiteta Crkve. Žan Kalvin (1509-1554) je
bio najistaknutiji među njima.
Iako se
njegovo shvatanje Crkve u osnovi podudara s Luterovim, shvatanje da se odvajanje
od Rimokatoličke Crkve može nastaviti u nedogled, navelo je Kalvina da razvije
smišljeniju i sistematičniju ekleziologiju od svog kolege. Neki njeni aspekti su
direktno povezani i s namerom ovog spisa.
Iako
priznaje da se neki tragovi prave Crkve i dalje mogu naći u Rimokatoličkoj
Crkvi, Kalvin smatra da je na temelju biblijskih razloga raskid s njome
neophodan. Za njega su "čisto propovedanje i slušanje" Božje Reči i udeljivanje
sakramenata "onako kako ih je Hristos uspostavio" prepoznatljive karakteristike Crkve. Ova
minimalistička definicija Crkve, međutim, dobila je novo, šire značenje. Naime,
Kalvin ju je povezao sa specifičnim
oblikom crkvene strukture i administracije, objavljujući razrađenu teoriju
upravljanja Crkvom, utemeljenu na njegovom proučavanju Novog zaveta, koja je
kasnije obično nazivana "reformisanom" ili "prezbiterijanskom". Ovaj oblik
upravljanja Crkvom priznaje da autoritet u Crkvi pripada njenim vernicima.
Starešinstvo dobija svoj autoritet i svoje odgovornosti od svog izbornog tela,
dok se izvršne odgovornosti prenose na predstavnička tela i izabrane
službenike.
Dobivši od
Hrista neophodnu silu i darove, Crkva iskazuje svoj autoritet u duhovnim
pitanjima, kao što su čuvanje Reči, oblikovanje priznanja vere, i primena
discipline. Duhovnu silu Crkve moramo razlikovati od njene svetovne sile. Kod
ove druge, hrišćanski magistrati, obavljajući svoju hrišćansku dužnost, imaju
kao cilj da brane zdravu nauku i doktrinalna gledišta Crkve, da unapređuju opšti
mir i da sprečavaju pojavljivanje i širenje svakog javnog vređanja religije među
stanovništvom. Vladarima se poslušnost može odreći jedino kada ustaju protiv
Boga. Kalvin traži usko jedinstvo Crkve i države, što u izvesnoj meri podseća na
rimokatoličko učenje. Suprotno Luteru, međutim, on zastupa teokratskiju politiku
koja državu podređuje Crkvi. Njegova gledišta su svoj najsistematičniji oblika
dobila u njegovoj knjizi "Instituti hrišćanske religije", a svoj najoštriji
izraz u Drugoj helvetskoj konfesiji iz 1566. godine. Ova gledišta najvećim delom
podržavaju sve reformisane, takozvane kalvinističke Crkve.
Skoro od
samog početka, i na veliki užas vodećih protestantskih reformatora koji su ih
progonili, "radikalne" ili "separatističke" grupe odanih hrišćana zahtevale su
apsolutno odvajanje od sekularnog društva i državnih Crkava. Za njih je Crkva
bila jedino Crkva vernika, obeležena duhovnošću i svetošću. Kao zajednica koju
vodi Sveti Duh, ona je morala da unapređuje i dalje razvija duhovno probuđenje
koje su započeli vodeći reformatori, koje su sumnjičili da su zadržali suviše
mnogo ostataka rimokatoličke vere. Propovedali su potrebu za istinski
obnovljenom, a ne samo reformisanom Crkvom. To je značilo da Crkva mora da bude
"prava Crkva", okupljena i disciplinovana po apostolskom modelu, bez ikakvog
kompromisa.
I zato
pravi problem između Lutera s jedne i anabaptista – ime su im dali protivnici –
s druge strane nije predstavljalo pitanje krštenja, već međusobno isključiva
gledišta o Crkvi. Ekleziologija separatista je pozivala na odvajanje od
neverničkog sveta i od države, što se suprotilo gledištu vodećih reformatora,
koji su Crkvu i državu posmatrali kao praktički koegzistetne strane i zahtevali
da svi stanovnici određenog područja budu vernici vladajuće Crkve. Za radikalne
reformatore, crkve su bile lokalne zajednice, okupljene na temelju slobodne,
odgovorne vere i novorođenja, bez
ikakvih pravila, discipline ili hijerarhije koja bi bila nadređena lokalnoj
grupi, koja je jedino Hristu odgovarala za svoja dela. Ovakvih separatističkih
grupa bilo je mnogo i međusobno su se veoma razlikovale. Među njih možemo
ubrojati huterite u Moravskoj, menonite u Holandiji, i mnoge manje grupe.
Zajedničko ime anabaptisti često je davano celom pokretu, iako sve grupe nisu
zahtevale ponovno krštenje obraćenika.
Suprotno
ostalim reformatskim pokretima u šesnaestom stoleću, Reformaciju u Engleskoj
nije započeo neki opštepriznati crkveni starešina, već Henri VIII (1491-1547),
politički protivnik pape. Pokret se nastavio kao verski sistem doktrina i
običaja hrišćana okupljenih oko stolice u Kenterberiju, u Engleskoj i u drugim
zemljama. Od početka anglikanizam je insistirao da je njegova doktrina
istovremeno katolička i reformisana. Zajedno s reformatorima, on se drži zamisli
o nevidljivoj Crkvi suprotno rimokatoličkom učenju o vidljivoj hijerarhijskoj
Crkvi na čelu sa papom. Naglasak se , međutim, ipak stavlja na vidljivu Crkvu i na trostruku ulogu
episkopa, sveštenika i đakona u kontinuitetu srednjovekovne
Crkve.
U okviru
anglikanizma, "puritanci", nezadoboljni polovičnim pokušajima reforme, tražili
su dalje "čišćenje" Anglikanske crkve u skladu s Kalvinovim učenjem. Neki među
njima počeli su zastupati i kongregacionalizam i potpuno odvajanje Crkve i
države. Oni su zahtevali da pripadnici Crkve budu novorođeni hrišćani, koji će se
okupljati u okviru nezavisnih zajednica vernika i neče biti podložni nikakvoj
spoljnoj
hijerqarhiji.
D. Osamnaesto i
devetnaesto stoleće
Sa svojim
odbacivanjem svih autoriteta i tradicija, verovanjem da se istina može dostići
jedino putem razuma i eksperimenta, racionalizam je vidljivo uticao na
hrišćansku doktrinu o Crkvi. Racionalisti toga vremena – sedamnaesto i
osamnaesto stoleće – pretežno su pripadali deistima. Boreći se protiv otkrivenja
i svega natrirodnoga, smatrali su da ljudski rod ima odgovornost da otkrije
prirodne zakone koje je Bog postavio prilikom stvaranja i da živi po njima. Iako
nikakva važna rasprava o Crkvi nije bila objavljena u toku toga vremena, iako su
ekleziologije formulisane za vreme Reformacije ostale normativne za katolike,
luterane, kalviniste, anglikance i kongregacionaliste, neke nove ideje, koje je
doneo duh vremena, postale su vrlo uticajne.
Za Johna
Locka (1632_1704), koji je verovao da se Bog zaista otkrio preko Biblije, Crkva
je prvenstveno etička zajednica, ustanova osnovana da bi se unapredili moralni
standardi. On je tražio uzajamno poštovanje privatnih verskih ubeđenja i
zastupao ideju da su nezavisne hrišćanske zajednice manje ili više prirodne
kategorije hrišćanstva. Duh tolerqancije se širio i tradicionalna zabrinutost za
jedinstvo Hristovog Tela bila je potisnuta u pozadinu.
Pošto je
razum uživao prevlast i u drugoj polovini sedamnaestog stoleća, luteranski,
kalvinistički i rimokatolički teolozi su pisali opširne i nerazumljive dogmatske
studije da bi učvrstili svoje pozicije. Reagujući na formalizam i sterilnu
skolastičku teologiju, najznačajniji verski pokreti toga vremena stavljali su naglasak na lično
obraćenje, na toplinu hrišćanskog života, ali i na puritansku disciplinu.
Najuticajniji među njima bio je pijetizam, koji je cvetao u Nemaćkoj, metodizam
koji je nastao u Engleskoj pod vodstvom Johna i Charlesa Wesleyja, i jansenizam
u krilu Rimokatoličke crkve. Na kraju je svaki od ovih pokreta doveo do nastanka
jedne nove Crkve. Krajem osamnaestog i početkom devetnaestog stoleća,
romantizam, pokret na području literatute i umetnosti, ponovo je naglasio
važnost osećanja, svesti o čudu i emocijama, i tako podstakao religijsko
opredeljenje kao reakciju na racionalizam toga vremena.
Suprotstavljajući
se romantizmu, koji je tvrdio da je religija utemeljena na intuiciji i
osećanjima, Fridrih Šlajermaher (1768-1834), često nazivan i ocem modernog
protestantizma, pokušao je da ponovo zadobije za hrišćansku religiju obrazovane
slojeve društva. On je hrišćanstvo definisao kao svest o beskrajnome i želju za njime, osećanje
potpune zavisnosti od Boga, nezavisnost od svih dogmi. Iako u kontekstu tako
strogog individualizma doktrina o Crkvi naizgled nema mnogo mesta, u svojim
najbojim delima (O religiji, Govori upućeni njenim kulturnim preziraocima
(1799), Hrišćanska vera (1821.1822)),
Šlajermaher mnogo pažnje posvećuje upravo Crkvi.
Njegovo
gledište o prirodi i identitetu Crkve nije se formiralo pod uticajem biblijskih
ili dogmatskih izvora već mnogo više pod uticajem etike, filozofije religije i
apologetika. Crkva, tvrdi Šlajermaher, predstavlja udruženje onih koji dele istu
vrstu religijskih osećanja. To se odnosi na sve verske zajednice čija verska
svest oseća potrebu za otkupljenjem, za spasenjem. Otkupljenje je postalo moguće
žrtvom Isusa Hrista, koji obavezuje svoje učenike da žive novim, zajedničkim
životom. U okviru tog jednog zajedništva vernih, Crkve, može se uočiti razlika
između vidljive i nevidljive Crkve, iako Šlajermaher radije upotrebljava
antitezu o spoljašnjem i unutrašnjem zajedništvu. Oba spadaju u zajedništvo
Crkve, ali u različitom smislu. Oni
koji žive u stanju posvećenja pripadaju unutrašnjem zajedništvu. U spoljašnje
zajedništvo spadaju oni koje božanska blagodat tek priprema da priznaju Hrista.
Ovaj pogled na poreklo i prirodu
Crkve usko je povezan s doktrinom o izboru i sa uverenjem da živo
zajedništvo sa Hristom ne postoji odvojeno od unutrašnjeg delovanja Svetoga Duha
na srce vernika. Da će svi narodi pre ili kasnije prići Hristu predstavlja
gledište koje Šlajermaher smatra neodvojivim sastavnim delom hrišćanske
vere.
Isto
toliko uticajan, Albreht Ričl ((1822-1889) je reagovao na subjektivizam
Šlajermahera i na filozofski idealizam Hegela. On temelje hrišćanske teologije
nalazi u božanskom otkrivenju preko Isusa Hrista. Polazeći od činjenica
povezanih s Hristovim životom, ričlijevska teologija je pre praktična nego
spekulativna, više zainteresovana za ljudsku volju, nego za osećanja. Odatle
potiče i njen snažan etički naglasak, s ličnim i društvenim
implikacijama.
Ričl mnogo
puta naglašava neophodnost Crkve i verništva u njoj. Crkva je mesto na kojemu
ljudi i žene mogu da saznaju za otkupljenje ponuđeno u Isusu Hristu i da ga prihvate. Suštinska
karakteristika te zajednice je prihvatanje Hristovih moralnih učenja. Crkva je
zajednica vernika. Njihovo jedinstvo je povezano s propovedanjem čistog
evanđelja i neiskvarenim deljenjem sakramenata. Organizovana da obavlja
bogosluženja, hrišćanska zajednica je Crkva; uključena u zajedničke aktivnosti
nadahnute ljubavlju, ona je Božje carstvo. Iako povezane, ove dve karakteristike
su jasno odvojene. U potpunom skladu s predominantnim shvatanjima svoga vremena,
ovaj koncept Božjeg carstva kao postepenog etičkog razvitka čovečanstva ima malo
sličnosti s Božjim carstvom koje je predstavljeno u novozavetnim
spisima.
4. Rimokatolička
ekleziologija
Rimokatolička
ekleziologija nije uspela da odoli uticajima intelektualnih izazova doba
prosvećenosti. Trajna sklonost službenih teologa i kanonista da naglašavaju
papinske prerogative bila je posledica pojave nacionalizma u krilu Crkve
(galikanizam, jozefinizam, febronijanizam) i novog teološkog liberalizma
devetnaestog stoleća. Prvi vatikanski koncil (1869-1870) obeležio je kulminaciju
tog razvoja. On je definisao papinsku silu kao potpunu i najvišu nad celom
Rimokatoličkom crkvom u pitanjima vere i morala, ali i u pitanjima koja se tiču
discipline i upravljanja Crkvom.
U
dvadesetom stoleću gledišta o prirodi i identitetu Crkve su daleko mnogobrojnija
i raznorodnija nego u doba Reformacije. Izabrali smo nekoliko ličnosti i pokreta
da bismo predstavili opšti trend i dali opštu sliku ovog
vremena.
1. Protestantski
liberalizam
Ričlijeva
teologija i njen etički naglasak imali su posebno jak uticaj u poslednjoj
četvrtini devetnaestog i u prvom delu dvadesetog stoleća, i u Evropi i u
Sjedinjenim Državama, osobito u redovima protestantskih liberala. Zaokupljeni
idejama istorijskog kriticizma Biblije, prihvatajući Šlajermaherovo tumačenje
religije kao osećanja totalne zavisnosti od Boga, ali i Ričlijev etički pristup,
protestantski teolozi su svojim naglaskom na socijalno evanđelje veoma uticali i
na svoj koncept o Crkvi. U najboljem slučaju, za njih su Crkve bile samo ljudske
organizacije formirane na temelju zajedničkih verskih i etičkih shvatanja sa
zadatkom da propovedaju "socijalno evanđelje" koje treba da pripremi put za
dolazak Božjeg carstva. Kreda i eklezijastičke dogme za njih su još samo
privatna mišljenja i vrlo često čak i smetnja radikalnoj transformaciji društva.
Nezadovoljna
stanjem u liberalnim Crkvama i pokrenuta ekumenskim strujanjima prema jedinstvu
Crkava u vremenu između dva svetska rata, nova generacija liberalnih teologa,
često nazivana i "neoliberalima", počela je da prihvata ideju o važnosti Crkve,
insistirajući na razlikovanju između duhovne Crkve i organizovane Crkve. Crkva
postoji iznad i preko granica podeljenih denominacija. Ne samo kao još jedno
socijalno bratstvo, već kao božanska ustanova sa Bogom kao osnivačem, ona predstavlja duhovno zajedništvo svih
hrišćana odanih Božjoj vladavini. Možda će na kraju morati da dobije i neku
neizbežnu strukturnu organizaciju.
U
teologiji Karla Barta, s njenim odbacivanjem svake prirodne teologije i svih
religija utemeljenih na iskustvu, s njenim nastojanjem da se vrati osnovnim
načelima Reformacije, doktrina o Crkvi zauzima mnogo važnije mesto nego u
teologijama mnogih njegovih savremenika. Njegovo izražavanje možda nije uvek
tako jasno kao što bi se moglo poželeti, njegova doktrina o Crkvi mogla je biti
i razvijenija. Ipak, Bart je istrajno izražavao svoja gledišta o prirodi i
identitetu Crkve. U četvrtom tomu njegovog dela Crkvena dogmatika mogu se naći
Bartova najiscrpnija izlaganja o toj tematici.
Crkva nije
ljudska ustanova, već Božje delo, zbivanje, novo i trajno Božje stvaralačko
delo. Ona nije nevidljiva, jer bismo joj umanjili vrednost kada bismo joj
pripisali nevidljivost. Crkva je jedna, i na svom putu prema toj jednoj Crkvi,
podeljene Crkve moraju da se odreknu svoje zablude da su identične s tom jednom
Crkvom. Iako stalno promašuje i pada, Crkva je sveta, ali jedino kao Telo
Hristovo. Ona je i katolička, u meri u kojoj u svakom vremenu ostane verna
svojoj suštini i nastoji da se trajno reformiše. Time se objašnjava i
apostoličnost Crkve, to jest, da
ona ostaje podložna normativnom autoritetu i poukama apostola, u skladu s njima
i njihovom porukom. Po tome se i razlikuje od otpale Crkve.
Crkva,
koja postoji radi Boga, postoji i radi sveta. Ova dvostruka služba zahteva od
Crkve da propoveda evanđelje, da ga objašnjava i primenjuje u skladu s vremenom
i mestom onih kojima je upućeno. Oblici ove dvostruke službe su mnogobrojni, ali
je svaki oblik poveren celokupnoj hrišćanskoj zajednici. Svako razlikovanje
između klerika i laika, između onih na položaju i onih koji to nisu se odbacuje.
Niko nije na funkciji, ali niko nikada nije ni oslobođen
odgovornosti.
U dva
svoja najvažnija dela, Strukture Crkve (1963) i Crkva (1967), Hans Kuing
(1928- ), najpoznatiji i
najkontroverzniji rimokatolički ekleziolog dvadesetog stoleća, gradi svoju
ekleziologiju prvenstveno na temelju biblijskih podataka i crkvene istorije.
Kada se bavi poreklom Crkve, rukopoloženjem, apostolskom sukcesijom, lokalnom i
univerzalnom Crkvom i položajem pape, Kuing se služi crkvenom istorijom i
novozavetnim dokazima, ne toliko da podrži savremena službena učenja, več da
nagovesti alternativne mogućnosti. Linija razdvajanja između Rimokatoličke crkve
i protestanata njemu izgleda manje oštra nego što se to tradicionalno smatralo.
Njegov najznačajniji doprinos diskusiji o temama koje se tiču prirode i
identiteta Crkve leži možda u sadržajnim pitanjima koja je pokrenuo pre sukoba s
Vatikanom 1979. godine koji je doveo do uskraćivanja prava da predaje
rimokatoličku teologiju.
Posle
pojave i bujanja modernog ekumenizma doktrina o Crkvi se sasvim prirodno našla u
centru pažnje. Pošto najvažniju
brigu ekumenskog pokreta predstavlja međusobni odnos Crkava, pitanja povezana s
prirodom i identitetom Crkne nisu se nikako mogla zaobići.
Utemeljen
1948. godine kao rezultat Svetske misionarske konferencije, održane u Eginburgu
1910. godine, Svetski savez crkava (WCC) je nastojao da uspostavi vidljivo
zajedništvo svih hrišćana. Ovo zajedništvo je trebalo da se temelji na jednom
krštenju, priznavanju apostolskog kreda i u opštem slavljenju Gospodnje večere,
koju bi delilo međusobno priznato sveštenstvo. Sva ova pitanja su povezana s
hrišćanskom doktrinom o Crkvi. Iako sam ne zastupa nikakvu određenu
ekleziologiju, WCC je uspeo da među mnogim Crkvama uspostavi svest o
zajedništvu, koje, iako još daleko od potpunoga, po mnogima predstavlja jedan od
najznačajnijih faktora u istoriji Crkve dvadesetog stoleća. Ovo zbližavanje je
našlo svoj izraz 1982. godine u izglasavanju dokumenta o veri i redu pod
naslovom Krštenje, euharistija i sveštenstvo.
Neke
Crkve, često u svetlosti svog nastojanja da se sačuva biblijska istina, nisu
oklevale da izraze svoju zabrinutost i svoju rezervisanost u vezi s nekim
ekumenskim pitanjima, posebno o upravljanju Crkvom, obliku i funkciji
sveštenstva, spektru superCrkve i neuspehu ekumenskog pokreta na području
svetske misije.
Iako se u
početku protivila ciljevima koje je sebi postavio WCC, Rimokatolička crkva se
odlučila na intenzivnu saradnju s ekumenskim pokretom. Drugi vatikanski koncil
(1962-1965), koji je, bar što se tiče upravljanja Crkvom, posmatrao papinstvo u
izrazito komunalnim i kolegijalnim okvirima, izričito je pokazao svoju težnju za
sjedinjavanjem svih hrišćanskih Crkava i priznao pravo na postojanje
"sestrinskim Crkvama" – istočno pravoslavnim, ali i "eklezijalne dimenzije" drugima. Od tada se upuštao u
bilateralne razgovore s drugim Crkvama, jačajući istovremeno i svoj odnos s WCC.
Ipak, enciklika Jovana Pavla II "Ut unum sint" – "Da svi jedno budu" (1995) i
njeni ponovljeni pozivi na hrišćansko jedinstvo nisu mnogo doprineli da se
razbije pat-pozicija u pogledu budućnosti ekumenskog
pokreta.
U novije
vreme mislioce svih teoloških orijentacija postmodernizam je doveo u stanje
krize identiteta. Stavljajući pod znak pitanja osnovne pretpostavke doba
prosvećenosti i njegovu epistemologiju, postmodernistički um nije više sasvim
siguran da je čovečanstvo u stanju da objektivnom upotrebom razuma demonstrira
bitnu korektnost filozofskih, naučnih i verskih doktrina. On odbija da ograniči istinu na njenu
racionalnu dimenziju, skidajući tako s prestola ljudski um kao arbitra istine.
Ne samo da postoje drugi verodostojni putevi da se stekne znanje i upozna
istina, već daleko od toga da bude univerzalna i bezvremena, istina je u suštini
relativna i odnosi se na društvo u kojemu se njeni istraživači
nalaze.
Ova velika promena u načinu razmišljanja
ima beskrajno veliki uticaj na nečije shvatanje Crkve, posebno njene prirode i
identiteta. Ona istovremeno upućuje ozbiljan izazov Crkvi u njenoj misiji.
Sledeća generacija će imati zadatak da razmisli o implikacijama ove fenomenalne
promene na objavljivanje Hristove vere, suočene s međusobno suprotstavljenim
tumačenjima stvarnosti, i za biblijsku doktrinu o Crkvi.
Od samog
početka, odmah posle velikog razočaranja iz 1844. godine, adventisti sedmog dana
(ime je prihvaćeno tek kasnije) smatrali su da poruke trojice anđela iz Otkrivenja
14,6-12, zajedno s objavom u Otkrivenju 18,1-4, sačinjavaju Božju poslednju
poruku blagodati pre Hristovog povratka u slavi i veličanstvu. Oni veruju da
njihov pokret jedini ispunjava uslove, navedene u tim tekstovima i u Otkrivenju
12,17. Istovremeno oni naglašeno odbacuju misao da samo oni pripadaju Božjoj
deci. Svi oni koji služe Bogu, poštujući Njegovu volju onako kako je oni
shvataju, pripadaju Bogu i
predstavljaju potencijalne članove Njegovog konačnog Ostatka. Ipak, njima je
poveren zadatak da pozivaju ljude i žene po celom svetu da služe Stvoritelju i
da ih s obzirom na blizinu dana suda opomenu da se ne pridruže velikom otpadu
poslednjih dana, prorečenom u Otkrivenju 13. Adventisti se i danas drže ovih
gledišta.
Iako su
prihvatali nekoliko zajedničkih doktrina, "malo stado", odnosno ostatak
nekadašnjeg Milerovog pokreta, ostao je sumnjičav prema bilo kojoj doktrini o
Crkvi. Svaka ekleziologija za njih je predstavljala povratak u njihovo
nekadašnje vavilonsko stanje. Međutim, pedesetih godina devetnaestog stoleća
broj adventističkih vernika se počeo naglo umnožavati i oni su zauzimali sve
veća područja. Uprkos odlučnom protivljenju nekih među njima, poziv Jamesa
Whitea da se uspostavi jedinstvo vere i delovanja i tako izbegne nered, da se
adventistički pokret organizuje po novozavetnim načelima da bi se omogućio
uspešniji razvitak i napredovanje pokreta kao celine, postigao je uspeh. Polako
se počela oblikovati i doktrina o Crkvi.
Organizacijom
sedam crkvenih oblasti 1861. i 1862. godine i stvaranjem Generalne konferencije
1863. godine, samo dvadesetak godina posle velikog razočarenja, postavljen je
temelj se samo adventistističkoj doktrini o Crkvi, već i osnovnom obrascu
crkvene organizacije. Jedinstvena
svest o misiji, izražena hitnošću objavljivanja "trostruke anđeoske vesti",
veoma je doprinela osnivanju Crkve adventista sedmog dana, čije je ime bilo
prihvaćeno još 1860. godine.
Od tog
vremena Crkva je prihvaćana i u svojoj lokalnoj i u univerzalnoj dimenziji.
Tradicionalnim karakteristikama Crkve, koja je jedna, sveta, katolička
(sveopšta) i apostolska, adventisti su dodali i držanje svih Božjih zapovesti i
pojavljivanje dara proroštva. Organizovana da obavi misionarski zadatak, grupa
lokalnih crkava sačinjava oblast ili konferenciju, grupa tih jedinica sačinjava
Uniju. Unije, po celom svetu, povezane u Odeljenja, sačinjavaju Generalnu
konferenciju. Struktura je slična prezbiterijanskom ili reprezentativnom obliku
crkvene uprave; ovaj put, međutim, na planetarnom nivou. U poslednje vreme na
nekim mestima je predlagan i kongregacionalistički oblik crkvene uprave.
Slično
anabaptistima, i adventisti sedmog dana tradicionalno stoje negde na pola puta
između magisterijalnog protestantizma (luterani, kalvinisti, anglikanci) i
rimokatolicizma. Oni zastupaju autoritet Biblije, krštavanja vernika, odvojenost
Crkve i države, versku slobodu, duboku odanost velikom evanđeoskom zadatku i
uverenje da Crkva, izgrađena što je moguće bliže novozavetnom uzoru, premošćuje
granice nacija i lokalnih kultura. Za njih je Crkva, bez obzira šta još može da
bude, zajednica krštenih vernika, ukorenjenih u Bibliji, koji ne dozvoljavaju da
ih teritorijalna ograničenja sprečavaju da obave svoju evanđeosku
misiju.
Od samog
početka Ellen G. White je bila duboko povezana s doktrinalnim i organizacijskim
razvojem adventističkog pokreta. Kao nadahnuti savetnik, ona je imala ključnu
ulogu u razvoju adventističkog pristupa doktrini o Crkvi. Ona jeotvoreno
govorila da je Crkva adventista sedmog dana Božja Crkva poslednjeg vremena i
pokazivala dalekosežno interesovanje za njen razvoj, organizaciju i jedinstvo.
Iako smo prilično ograničeni prostorom, ipak ćemo na nekoliko narednih stranica
razmatrati ove bitne aspekte adventističke ekleziologije.
U mislima
Elen G. White nije bilo nikakve sumnje u postojanje i realnost Božje Crkve. Ona piše: "Gospod ima narod, izabrani
narod, svoju Crkvu, koja treba da pripada Njemu, da bude Njegova tvrđava u ovom
grehom izmučenom, uznemirenom svetu." (TM 16) Nešto kasnije primećuje da On ima
"određeni narod, Crkvu na Zemlji, koja nije podređena nikome, već nadmoćna svima
po svojoj sposobnosti da objavljuje istinu, da brani Božji zakon. Bog ima svoja
božanski određena oruđa – ljude koje On vodi, ljude koji su izdržali vrelinu i
terete dana, ljude koji sarađuju s nebeskim silama na unapređivanju Hristovog
carstva u ovom svetu." (TM 58)
Crkva je
"kanal svetlosti, i preko nje On objavljuje svoje namere i svoju volju" (AA
163). "Ništa na ovom svetu nije Bogu milije od Njegove Crkve" (2SM 397), koja
"posle Hristovog odlaska treba da bude Njegov predstavnik na Zemlji" (DA
291).
"Od
početka, verne duše su sačinjavale Crkvu na Zemlji. U sva vremena Gospod je imao
svoje stražare koji su verno svedočili naraštaju u kojemu su živeli... Bog je
ove verne svedoke uveo u zavetni odnos sa sobom, sjedinjujući tako Crkvu na
Zemlji sa Crkvom na Nebu. On je slao svoje anđele da služe Njegovoj Crkvi, i ni
vrata paklena nisu bila u stanju da savladaju Njegov narod." (AA
11)
"Božja
Crkva ovde dole jedno je s Božjom Crkvom gore. Vernici na Zemlji i bića na Nebu
koja nikada nisu pokleknula sačinjavaju jednu Crkvu."
(6T366)
B. Hristos i Crkva:
uzak međusobni odnos
Božja
Crkva je podignuta na Steni. "Ta Stena je sam Hristos – Njegovo telo za nas
lomljeno i ranjavano. Crkvu, koja je sazdana na ovom temelju, ni vrata paklena
neće nadvladati." (DA 413) "On je Glava, a Crkva je Telo." (Ed 268) Kao "Glava
Crkve i Spasitelj mističnog Tela" (AH 215; letter 18b, 1891), Hristos "nadzire
svoje delo služeći se ljudima koje je Bog postavio da deluju kao Njegovi
predstavnici" (AA 360).
"Veoma
blizak i svet je odnos između Hrista i Njegove Crkve – On je Ženik, a Crkva je
Njegova Nevesta." (Ed 268) "U Bibliji, sveti i trajni karakter odnosa koji
postoji između Hrista i Njegove Crkve predstavljen je zajednicom braka." (GC
381)
Iako
predstavlja Hristovo Telo "Crkva je sastavljena od nesavršenih, pogrešivih ljudi i žena, prema kojima se
neprestano mora pokazivati ljubav i strpljenje." (5T 104) "Bog ima svoju Crkvu,
ali je to Crkva koja se bori, a ne Crkva pobednica. Nama je žao što ima i
pogrešivih vernika, što među pšenicom ima i kukolja." (TM
o45)
"Kada uđu
u Crkvu neki ljudi misle da će se ispuniti sva njihova očekivanja i da će se
sretati samo s neporočnim i savršenim vernicima. Oni su revnosni u svojoj veri i
kada vide mane na vernicima, kažu: Mi smo napustili svet da se ne bismo družili
s pokvarenim karakterima, a sada vidimo da su zli i ovde! A onda pitaju, kao i
sluga u paraboli: Odakle, dakle, kukolj? Međutim, nema potrebe da budemo time
razočarani, jer nam Gospod nije dao povoda da mislimo da je Crkva savršena; i ni
sva naša revnost neće uspeti da postigne da Crkva koja se bori bude isto tako
neporočna kao i Crkva pobednica." (TM 47)
A ipak,
"oslabljena i nesavršena, kao što možda izgleda, Crkva je jedini objekat kojemu
Bog u posebnom smislu posvećuje svoju najvišu pažnju. Ona je pozornica Njegove
blagodati, na kojoj Bog uživa da pokazuje svoju moć da preobražava srca." (AA
12)
D. Božje izabrano
sredstvo za spasavanje grešnika
Kao
"riznica bogatstva Hristove blagodati" (AA 9), Crkva je "Božje izabrano sredstvo
za spasavanje ljudi. Njena je misija da evanđelje odnese svetu. Ova obaveza
počiva na svim hrišćanima. Svi, u skladu sa svojim talantima i mogućnostima, treba
da učestvuju u ispunjavanju Spasiteljevog naloga. Hristova ljubav, koja nam je
otkrivena, čini da smo dužni svima onima koji ga nisu upoznali. Bog nam je dao
svetlost, ne samo za nas, već da njome obasjamo i druge." (SC 81)
Zaista,
Bog je odlučio da se osloni na Crkvu da ona obavi Njegovo delo spasenja. Zato ju
je i krstio silom Svetoga Duha i i udelio joj sve darove blagodati, koji će joj
pomoći da savlada sve prepreke (6T 432). Da bi joj omogućio da završi ovo delo
"trebalo je da se Sveti Duh spusti na one koji ljube Hrista. Time bi oni bili
osposobljeni da, slaveći svoga Gospoda i na Njegovu slavu, prime svaki dar
neophodan da dovršavanje svoje misije." (ML 47) U apostolsko doba, "Crkva je pokazivala
Hristov duh i izgledala prekrasna u svojoj jednostavnosti. Njen nakit su bila
sveta načela i primeran život njenih vernika. Mnoštvo ljudi je bilo zadobijeno
za Hrista, ne sjajem i učenošću, već Božjom silom koja je pratila jednostavno
propovedanje Njegove Reči." (5T 166)
Potstreknuta
jednim Jezekiljevim otkrivenjem, Ellen G. White na izvanredno lep i snažan način
opisuje nameru koju Bog ima sa Crkvom: "Prekrasno je delo koje Gospod želi da
obavi preko svoje Crkve da bi se proslavilo Njegovo ime. Slika ovog dela je
objavljena u Jezekiljevom viđenju o reci isceljenja: Ova voda teče u Galileju
prvu, i spušta se u polje, i utiče u more, i kada dođe u more, njegova će voda
postati zdrava. I sve životinje što se miču kuda god dođu ove reke, biće žive...
i kraj reke po bregu otud i odovud rašće drveta svakojaka rodna, kojima lišće
neće opadati niti će roda na njima nestajati: svakoga će meseca rađati novi rod,
jer joj voda teče iz svetinje; zato će rod njihov biti za jelo i lišće njihovo
za lek. (Jezekilj 47,8-12)" (AA
13)
E. Evanđeoski red u
prvoj Crkvi
Pod
vodstvom apostola delo povereno Crkvi brzo se razvijalo, tako da je postalo
neophodno da se preraspodele dužnosti koje su oni do tada nosili. Apostoli su
odvojili sedmoricu vernika, koje je izabrala jerusalimska crkva i to je bio
"značajan korak u uvođenju
evanđeoskog reda u Crkvu" – objašnjava Ellen G. White (AA 88.89). Neposredno
posle toga, "kao važan faktor u duhovnom rastenju novih obraćenika, apostoli su
vrlo pažljivo nastojali da ih okruže zaštitnom ogradom evanđeoskog reda. Crkve
su bile postepeno organizovane u svim mestima u Likaoniji i Pizidiji u kojima je
bilo vernika. U svakoj crkvi su bili postavljeni službenici, uspostavljen je odgovarajući red i
sistem za rešavanje svih pitanja koji su mogla uticati na duhovno blagostanje
vernika. To je bilo u skladu s evanđeoskim planom da se svi vernici sjedine kao
jedno Telo u Hristu. Taj plan je Pavle pažljivo ostvarivao u toku cele svoje
službe." (AA 185)
I tako je
"organizacija crkava bila i dalje usavršavana" – objašnjava naš autor. – "da bi
se održao red i omogućilo skladno delovanje." (AA 91.92) "A sada" – piše ona. –
"u ove poslednje dane, kada Bog dovodi svoju decu u jedinstvo vere, postoji veća
stvarna potreba za redom nego ikada u prošlosti; jer, dok Bog sjedinjuje svoju
decu, Sotona i njegovi zli anđeli su veoma zaposleni da spreče to jedinstvo i da
ga potkopaju." (EW 97)
F. Neki oblici
organizacije ocenjeni kao neophodni
U jednom
podužem poglavlju, koje je bilo napisano posle nekih četrdeset godina razvitka
organizacije Crkve (TM 24-32), Ellen G. White raspravlja o raznim iskustvima za
koje smatra da su usko povezana s razvojem adventističkog pokreta. Pojavljivale
su se teškoće, morale su se uklanjati pogreške: "Bilo nas je malo... Ovce su
bile raštrkane po stazama i puteljcima, po gradovima i gradićima, po šumama."
(TM 24) Šačica posvećenih i iskrenih vernika provodila je sate pretražujući
Pisma, istražujući istinu i moleći se "da budemo jedno u veri i nauci, jer smo
znali da Hristos nije podeljen" (TM 24). Kada se broj vernika povećao, "postalo
je jasno da će bez nekog oblika organizacije doći do velike zbrke, i da se delo
neće obavljati uspešno. Da bi se osiguralo izdržavanje propovednika, da bi se
obavilo delo u novim područjima, da bi se crkve i propovednici zaštitili od
nedostojnih vernika, da bi se sačuvala crkvena imovina, da bi se istina objavila
putem štampane reči, i iz mnogih drugih razloga, organizacija je postala
neophodna." (TM 26)
Iako je
protivljenje bilo snažno, iako se stalno iznova pojavljivalo, preovladalo je
uverenje da je "organizacija suštinski neophodna" (TM 26), pa je "izraziti
napredak pratio preduzimanje ovog koraka" (TM 27). "Bog je blagoslovio naše
sjedinjene napore" i "seme gorušice je izraslo u veliko drvo" – zaključuje Ellen
G. White (TM 27).
Postojala
je želja da se izbegne zbrka i da se "delo uspešno obavi". Drugim rečima, jedna
snažna teološka potreba, potreba da se Hristovo evanđelje objavi sve do kraja sveta pre skorog
Gospodnjeg dolaska, zahtevala je da se razmotri neki oblik crkvene organizacije.
Svaka
crkvena organizacija mora da bude u skladu sa svedočenjem Biblije. Podsećajući
na iskustvo prvih hrišćanskih vernika, Ellen G. White
primećuje:
"Organizacija
crkve u Jerusalimu trebalo je da posluži kao uzor za organizovanje crkava u svim
drugim mestima u kojima će vesnici istine zadobiti obraćenike za evanđelje. Oni
kojima je bila poverena odgovornost da vode opšti nadzor nad crkvama nisu smeli
da vladaju Božjim nasledstvom, već da kao mudri pastiri "pasu stado Božje... i
da budu ugled stadu" (1. Petrova 5,2.3). Đakoni su morali da budu "ljudi u
časti, puni Svetoga Duha i premudrosti". Ovi ljudi su kao jedan morali da stanu
na stranu onoga što je pravo i da ono što je pravo štite čvrsto i odlučno. Na
taj način bi svojim uticajem delovali kao faktor jedinstva celog stada." (AA
91)
G. Potreba za
jedinstvenim delovanjem
Neki su
naglašavali opasnost koju predstavljaju ovakvi napori da se "uspostavi red" i
tražili da im se dozvoli da idu svojim nezavisnim putem. Počeli su da "veruju da
su red i disciplina neprijatelji svake duhovnosti", da su "svi napori da se
uspostavi red samo... ograničavanje lične neotuđive slobode" i ih se treba
plašiti "kao papinstva" (1T 650).
Ellen G.
White je takvima odgovorila da je "Bog svoju Crkvu na Zemlji načinio kanalom
svetlosti i da On preko nje objavljuje svoje namere i svoju volju. On nijednom
od svojih slugu ne daje neko iskustvo nezavisno od iskustva same Crkve ili
suprotno tom iskustvu, niti jednom čoveku objavljuje svoju volju za celu Crkvu,
dok Crkvu, koja je Hristovo Telo, ostavlja u tamu." (GW
443)
Ovo se,
tvrdi ona, odnosi na svakog vernika, odnosi se čak i na apostole i proroke, kao
što se može videti iz Pavlovog slučaja. Iako je Hristos našao za dobro da
osposobi apostola za najvažnije delo, iako ga je na putu za Damask doveo u samu
svoju blizinu, nije želeo da sam pouči Pavla istinama Biblije. "Sam Hristos se
otkrio Pavlu" – piše Ellen G. White – "a onda ga je doveo u vezu sa svojom
Crkvom, koja je svetlost svetu. Ona je morala da pouči ovog obrazovanog i
omiljenog govornika hrišćanskoj religiji." (3T 433) Povezujući Savla iz
Tarsa sa Crkvom, Hristos je
potvrdio "silu koju joj je dao da bude kanal svetlosti svetu" (3T
433).
H. Pouke na temelju
Jerusalimskog sabora
Godinama
kasnije, kada su judaistički raspoloženi vernici pokrenuli pitanje obrezanja u
crkvi u Antiohiji, "Pavle je znao mišljenje Božjega Duha o tom pitanju" (AA
200). "Njemu je Bog otkrio šta misli o stavljanju nepotrebnih tereta na pleća
hrišćana iz neznaboštva." (AA 200) Da bi ustanovio Božju volju, da li mu je bilo
neophodno da prisustvuje skupu u Jerusalimu koji će se baviti tim pitanjem? "Uprkos činjenici da je sam Bog poučio
Pavla, on nije zastupao nikakve nategnute ideje o pojedinačnoj odgovornosti.
Iako je tražio da ga Bog neposredno vodi, uvek je bio spreman da prizna
autoritet skupa vernika sjedinjenih
crkvenim zajedništvom." (AA 200) Ovaj slučaj nam pruža zanimljiv uvid u gledište
apostola, ali i prve Crkve, o važnosti zajedničkog jedinstvenog delovanja u
služenju Bogu.
Isto je
tako značajna i primedba Ellen G. White da je zaključak, donesen tom prilikom na
Jerusalimskom saboru, bio razaslat "da bi se učinio kraj svim nesuglasicama; jer
je to bio glas najvišeg autoriteta na Zemlji." (AA 196) Slično tome, njoj je bilo "pokazano se
sud nijednog čoveka ne može podrediti sudu nijednog drugog pojedinca. Ali, kada
se izrekne sud Generalne konferencije na zasedanju, koja je najviši autoritet
koji Bog ima na Zemlji, njemu se moraju podrediti lična nezavisnost i lično
mišljenje." (3T 492)
Dok poziva
da se Crkva "kreće mudro, osetljivo, u skladu sa savetima bogobojaznih
savetnika" (9T 257), Ellen G. White upozorava da već činjenica da su neki
"samovoljno prisvojili vlast", "kao da položaj pretvara ljude u bogove" treba da
izazove strah među pripadnicima Božjeg naroda (TM 361). U slučaju da se neki
starešina uspuni "duhom dominacije" i počne da smatra "da mu je dodeljeno pravo
da svoju volju proglasi vladajućom silom" ona misli da je "jedino i sigurno
rešenje njegovo smenjivanje pre nego što nanese još veću štetu" (TM 362). "Oni
koji su na položaju" – objašnjava Ellen G. White – "treba da pokažu Hristov
duh... treba da se kreću pod upravom Svetoga Duha. Čovekov položaj ne čini ga ni
za jednu jotu ili titlu većim u Božjim očima; Bog ocenjuje jedino po karakteru."
(TM 362) Ona je sigurna da će "Gospod podići radnike koji će shvatiti svoju
nedostojnost i bez Božje posebne pomoći" (TM 361).
J. Božja Crkva
poslednjeg vremena
U
poglavlju u kojemu opisuje razliku između Božje Crkve Ostatka i Vavilona, naš
pisac kaže: "Bog ima na Zemlji svoju Crkvu koja uzdiže Njegov pogaženi zakon i
predstavlja svetu Božje Jagnje koje je uzelo na sebe grehe sveta." (TM 50) Dok
opisuje Crkvu kao silu koja će "stati na prolomu i podignuti ograde i obnoviti
stare razvaline" (TM 50), ona podseća svoje čitaoce da je "Bog u ovaj dan pozvao
svoju Crkvu, kao nekada stari Izrailj, da posluži kao svetlost na Zemlji. Svojim
moćnim sečivom istine, vestima prvog, drugog i trećeg anđela iz Otkrivenja 14,
On ih je odvojio od Crkava i od sveta da bi ih doveo u svoju svetu blizinu. On
ih je učinio čuvarima svoga zakona i poverio im velike istine proročanstava za
ovo vreme. Kao i sveta proročanstva poverena starom Izrailju, i ova
predstavljaju sveti zalog koji se mora preneti svetu... Ničemu se ne sme
dozvoliti da spreči ovo delo. To je najvažniji posao za ovo vreme, on je isto
toliko dalekosežan kao i večnost." (5T 455.456)
U svojoj
drugoj poruci zasedanju Generalne konferencije 1913. godine, Ellen G. White je
poručila svojoj braći, adventistima sedmog dana, da će "delo koje leži pred
nama... napregnuti svaku silu ljudskog bića. Ono će pozivati na iskazivanje
snažne vere i na stalnu budnost... Treba da zadrhtimo od same veličine tog zadatka.
A ipak, uz Božju pomoć, Njegove sluge će na kraju pobediti." (GCB 27. maj 1913.
165)
Što se
tiče pobede, Ellen G. White jasno kaže da će "ista sila koja je Hrista podigla
iz mrtvih podići i Njegovu Crkvu i proslaviti je s Hristom kao Njegovu Nevestu,
podići iznad svih poglavarstava i vlasti, iznad svakog imena, ne samo na ovom
svetu, već i u nebeskim dvorima, u nebeskom svetu. Pobeda zaspalih svetih biće
slavna kada grane jutro vaskrsenja. Sotonine pobede će prestati, dok će Hristos
pobediti u slavi i časti. Životodavac će krunisati besmrtnošću sve one koji
ustanu iz grobova." (1SM 305.306)
Sistematske
teologije, kao i odgovarajući članci u biblijskim rečnicima, enciklopedijama i
teološkim časopisima bave se pitanjem Crkve. Mi ćemo navesti niz izabranih dela,
u kojima se istražuje ova tema i koja smo konsultovali prilikom pisanja ovog
članka. Od najvažnijih dela na engleskom jeziku, iako su pisana iz različitih
perspektiva, navodimo sledeća:
Bannerman
D. Douglas, The Scripture Doctrine of the Church, Grand Rapids, Baker,
1976.
Barth
Karl, Church Dogmatics, Edinburgh, T and T. Clark, 1936.
Beasley-Murray
George R. Baptism in the New Testament, London, MacMillan,
1962.
Berkouwer
Gerrit C. The Church, Grand Rapids, Eerdmans, 1976.
Bromiley
Geoffrey W, The Unity and Disunity of the Church, Grand Rapids, Eerdmans,
1958.
Calvin
John, Institutes of the Christian Religion, Book 4, Philadelfia, Westminster,
1960.
Cleveland
Earl E. The Church – Servant to the World, Grantham, England, Stanborough Press,
1983.
Damsteegt
P. Gerard, Foundations of the Seventh-Day-Adventist Message and Mission, Grand
Rapids, Eerdman, 1977.
Dana H, A
Manual of Ecclesiology, Kansas City, Central Seminar,
1944.
Dulles
Avery R, Models od the Church, Garden City, N.Y, Image Books,
1978.
Eastwood
Cyril, The Priesthood of all Believers, Minneapolis, Augsburg,
1962.
Ferguson
Everett, The Church of Christ, GrandRapids, Eerdmans,
1996.
Flew R.N,
Jesus and His Church, London, Epsworth, 1956.
Florovsky
Georges, Bible, Church, Tradition:An Eastern Ortodox View, Belmont, Mass,
Nordland, 1972.
Gilkey
Langdon, How the Church Can Minister to the World Witout Losing Itself, New
York, Harper and Row, 1964.
Goodall
Norman, The Ecumenical Movement: What It Is and What It Does, New York, Oxford
University Press, 1964.
Hiscox
Edward T, The New Direktory for Baptist Churches, Philadelphia, Judson,
1894.
Jay Eric
George, The Church: Its Changing Image Tgrough Twenty Centuries, Atlanta, John
Knox, 1980.
Kelley
Dean M, Why Evangelical Churches Are Growing, New York, Harper and Row,
1977.
Kuing
Hans, The Church, New York, Sheed and Ward, 1968.
Ladd
George E, Jesus and the Kingdom, New York, Harper and Row,
1964.
Manson
Thomas W, The Church's
Ministry, Philadelphia, WWestminster, 1948.
McKenzie John L, Authority and the
Church, New York, Sheed and Ward, 1966.
Minear Paul S, Images of the Church in
the New Testament, Philadelphia, Westminster, 1960.
Newbegin Lesslie, The Household of God,
New York, Friendship Press, 1954.
Radmacher Earl D, What the Church Is All
About, Cjhicago, Moody, 1978.
Saucy Robert L, The Church in God' s
Program, Chicago, Moody, 1972.
Schwarz Richard W, Light Bearers to the
Remnant, Mountain View, Calif, Pafific Press, 1979.
Schweizer Eduard, Church Order in the New
Testament, London, SCM 1961.
Watson David, I Believe in the Church,
Grand Rapids, Eedrmans, 1979.
White Ellen G, The Remnant Church, Mountain View, Calof, Pacific Press, 1950.
| < 13 Poglavlje | Sadržaj | 15. Poglavlje > |